Κωνσταντίνος Καβάφης
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης, γεννήθηκε και πέθανε στις 29 Απριλίου στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου (1863-1933).
Ήταν τελευταίο από τα εννιά παιδιά του Πέτρου Καβάφη μεγαλέμπορου βαμβακιού, που γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και πέθανε στην Αλεξάνδρεια (1814-1870) από φαναριώτικη γενιά με βυζαντινές ρίζες.
Η μητέρα του, Χαρίκλεια Φωτιάδη, που προέρχονταν επίσης από παλαιότατη οικογένεια της Κωνσταντινούπολης, γεννήθηκε στο Νιχώρι το1834 και πέθανε στην Αλεξάνδρεια, το 1899.
Ο μικρός Κωνσταντίνος πέρασε τα παιδικά του χρόνια με Γάλλο παιδαγωγό, Αγγλίδα τροφό, Έλληνες υπηρέτες, Ιταλό αμαξά και Αιγύπτιο θυρωρό, στην αριστοκρατική οδό Σερίφ της Αλεξάνδρειας, όπου στεγάζονταν και τα γραφεία του εμπορικού οίκου «Καβάφης & Σία» (με βασικό συνέταιρο τον Γεώργιο Καβάφη, θείο του ποιητή).
Με τον θάνατο του πατέρα του, αρχίζει και η οικονομική παρακμή της οικογένειας Καβάφη. Το 1872 η μητέρα του μετακομίζει με τα παιδιά της στην Αγγλία όπου και παρέμειναν για έξι χρόνια.
O Sean Connery απαγγέλει την Ιθάκη του Καβάφη σε μουσική υπόκρουση Παπαθανασίου.
Ο μικρός Κωνσταντίνος φοιτά σε αγγλικό σχολείο και παράλληλα μαθαίνει ελληνικά και γαλλικά. Μετά από λίγα χρόνια εξαιτίας της διάλυσης της οικογενειακής επιχείρησης αναγκάζονται να επιστρέψουν στην Αλεξάνδρεια.
Ο Καβάφης συνεχίζει τις σπουδές του στο Εμποροπρακτικό Λύκειο «Ερμής» και παράλληλα μελετά μόνος του βιβλία που δανείζεται από βιβλιοθήκες της Αλεξάνδρειας.
Αυτή είναι και η εποχή που αποφασίζει ανεπιτυχώς να συντάξει ένα ιστορικό λεξικό (τα λήμματα του οποίου σταμάτησαν στη λέξη Αλέξανδρος).
Στη διάρκεια της αιγυπτιακής εξέγερσης κατά των Άγγλων, το 1882, φεύγει με την οικογένειά του στην Κωνσταντινούπολη, στο σπίτι του Φαναριώτη παππού του, Γεωργάκη Φωτιάδη όπου και μένει για τρία χρόνια.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Πόλη, ο ποιητής άρχισε να εκφράζει ενδιαφέρον για την πολιτική και τη δημοσιογραφία και το κυριότερο, τότε αρχίζει η συστηματική του προσπάθεια στην ενασχόληση με τον ποιητικό λόγο.
Τον καιρό εκείνο συμπληρώνει και τις μελέτες του στην αρχαία και μεσαιωνική ελληνική φιλολογία ενώ το ίδιο διάστημα εκδηλώνεται και η προτίμησή του στο ίδιο φύλο (βιογραφικές σημειώσεις Ρίκας Σεγκοπούλου).
Το χειρόγραφο της “Ιθάκης”
Το 1885, που ο Καβάφης επιστρέφει στην Αλεξάνδρεια με τη μητέρα και τα αδέλφια του, Αλέξανδρο και Παύλο, αποποιείται την αγγλική υπηκοότητα που είχε αποκτήσει ο πατέρας του το 1850, και λαμβάνει την ελληνική.
Στην Αλεξάνδρεια εργάζεται, ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Τηλέγραφος» το 1886, ως μεσίτης στο Χρηματιστήριο Βάμβακος το 1888, και ως άμισθος γραμματέας στο Γραφείο Αρδεύσεων μεταξύ των ετών 1889 και 1892, όπου και θα προσληφθεί ως έμμισθος το 1892 και θα παραμείνει για 30 έτη.
Σημαντική χρονιά για την ποιητική πορεία του Καβάφη υπήρξε το 1891 που εξέδωσε σε μονόφυλλο το ποίημά του, “Κτίσται” και δημοσίευσε μερικά ιδιαιτέρως αξιόλογα πεζά κείμενα, όπως τα δύο περί των «Ελγινείων», «Ολίγαι λέξεις περί στιχουργίας» και άλλα.
Τα επόμενα χρόνια με σαφώς βελτιωμένη οικονομική κατάσταση, ταξιδεύει στο Κάιρο, στο Παρίσι και στο Λονδίνο με τον αδελφό του, Τζων, ενώ ο θάνατος της μητέρας του το 1899, σε ηλικία 65 ετών, συγκλονίζει τον ποιητή.
Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του στην Ελλάδα, γνωρίζεται με σημαντικούς Έλληνες πεζογράφους της εποχής, όπως με τον Πολέμη, τον Ξενόπουλο, και τον Πορφύρα, και το 1903, δημοσιεύεται για τον Καβάφη στα Παναθήναια, το ιστορικό άρθρο του Ξενόπουλου με τίτλο «Ένας Ποιητής».
Την ίδια χρονιά γράφει και το σημαντικότερο πεζό του κείμενο, που είναι γνωστό με τον τίτλο «Ποιητική», ενώ τα επόμενα χρόνια κυλούν ανάμεσα σε ποιητικούς, φιλοσοφικούς στοχασμούς, γνωριμίες με εξέχουσες προσωπικότητες στην Αλεξάνδρεια (Ιων Δραγούμης, Ε.Μ. Φόρστερ), ανανεώσεις συμβολαίων εργασίας στις Αρδεύσεις και τους διαδοχικούς θανάτους των αδερφών του.
Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον σε απαγγελία του Δημήτρη Χορν, με μουσική υπόκρουση το βαλς των χαμένων ονείρων του Χατζιδάκη.
Το 1907 ο ποιητής εγκαθίσταται στο περίφημο σπίτι-εργαστήρι στην οδό Λέψιους, όπου και θα περάσει το υπόλοιπο της ζωής του, δημιουργώντας το σημαντικότερο τμήμα του έργου του.
Το 1922 παραιτείται από τη θέση του υποτμηματάρχη στις Αρδεύσεις, δηλώνοντας: «επιτέλους ελευθερώθηκα απ' αυτό το μισητό πράγμα», και απερίσπαστος αφοσιώνεται στο ποιητικό του έργο.
Το 1926 η κυβέρνηση δικτατορίας του Πάγκαλου, απονέμει στον Καβάφη το παράσημο του Φοίνικος, διάκριση την οποία ο ποιητής αποδέχεται θεωρώντας πως:
«Το παράσημο μου το απένειμε η Ελληνική Πολιτεία, την οποία σέβομαι και αγαπώ. Η επιστροφή του παρασήμου θα είναι προσβολή εκ μέρους μου προς την Ελληνικήν Πολιτείαν γι' αυτό και το κρατώ».
Το 1927 γνωρίζεται με τη Μαρίκα Κοτοπούλη και το Νίκο Καζαντζάκη, ενώ από το 1930 ξεκινούν τα προβλήματα της υγείας του.
Tον Ιούλιο του 1932 οι γιατροί διαγιγνώσκουν καρκίνο του λάρυγγα και ο Καβάφης εισάγεται σε νοσοκομείο των Αθηνών όπου του γίνεται τραχειοτομία.
Μετά από τέσσερις μήνες, επιστρέφει στην Αλεξάνδρεια, όπου και πεθαίνει την επόμενη χρονιά, ανήμερα των γενεθλίων του.
Ο Καβάφης αναφέρεται στις σημειώσεις του στο μεγάλο “πάθος” του:
«Πρέπει αλύγιστα να επιβάλω στον εαυτό μου ένα τέρμα εώς την 1η Απριλίου, διαφορετικά δεν θα μπορέσω να ταξιδέψω. Θ' αρρωστήσω και πώς θα περάσω τη θάλασσα, και πώς, αρρωστημένος θ' απολαύσω το ταξίδι μου;
16 Μαρτίου: Μεσάνυχτα. Υπέκυψα εκ νέου. Απελπισία, απελπισία, απελπισία. Καμιά ελπίδα δεν υπάρχει. Παρεκτός αν σταματήσω ως τις 15 Απριλίου. Ο θεός βοηθός.»
Αλλού σημειώνει:
«Υφίσταμαι μαρτύριο. Σηκώθηκα και γράφω τώρα. Τί θα κάμω και τι θα γίνει; Τί να κάνω; ...Βοήθεια. Είμαι χαμένος.»
Απ' αυτές τις σημειώσεις ενός απελπισμένου ανθρώπου που ζητάει βοήθεια καθώς και από τα ερωτικά ποιήματά του, πολλοί μελετητές έβγαλαν το συμπέρασμα περί “ανώμαλης” σεξουαλικής συμπεριφοράς του ποιητή. Όμως ...
Ο προσωπικός του φίλος και πρώτος μεταφραστής των ποιημάτων του στα ιταλικά, Ατανάζιο Κατράρο, γράφει:
«Την ομοφυλοφιλία του Καβάφη τη βαραίνει ένα μεγάλο ερωτηματικό, που χρειάζεται βαθιά συνετή και αντικειμενική μελέτη και δεν αποκλείεται η απόφαση να είναι απαλλακτική.
Κανείς δεν μπόρεσε ποτέ να προσκομίσει μια απόδειξη για το αμάρτημα που αποδίδεται στον ποιητή και ποτέ δεν βρέθηκε ανακατεμένος σ' ένα σκάνδαλο.»
Σε ανάλογες βάσεις στηρίχτηκαν, ο Στρατής Τσίρκας και ο Ι.Μ. Χατζηφώτης για να εκφράσουν την άποψη ότι το «πάθος» του Καβάφη δεν ήταν η ομοφυλοφιλία του καθώς όπως ομολογείται απ’ όσους τον γνώριζαν προσωπικά, ήταν πολύ ντροπαλός για να προχωρήσει σε κάτι περισσότερο από το «μοναχικό» του πάθος.
Η ταινία με τη ζωή του Καβάφη, σε σκηνοθεσία: Γιάννη Σμαραγδή, με τους: Δ. Καταλειφό, Μ. Λυμπεροπούλου, Λάκης Λαζόπουλος, Β.Διαμαντόπουλο.
Έτσι τα ερωτικά ποιήματα του Καβάφη κινούνται - σύμφωνα με τη γνώμη των δύο λογοτεχνών - στα όρια της φαντασίας και του απραγματοποίητου. Δηλαδή ακόμα κι αν είχε την πρόθεση, ο Καβάφης, ποτέ δεν την έκανε πράξη.
Κείμενο: Πηνελόπη Ν. Δάλλη
Για τον καβαφη επίσης δείτε στο: https://mnimesellinismou.com/logotexnia/palamas-kavafis
Πηγές:
Cavafis Compupress.gr
ελculture.gr
Ψηφιακή συλλογή αρχείου Καβάφη, Μουσείου Ωνάση
