Η γυναίκα στην αρχαία Σπάρτη
Η θέση των γυναικών στην αρχαιότητα διέφερε σημαντικά από πόλη σε πόλη, ενώ συμβαδίζοντας με την εξέλιξη των κατά τόπους κοινωνιών μέσα στους αιώνες, τροποποιούνταν αναλόγως.
Ο Οδυσσέας μάρτυρας της πίστης της Πηνελόπης: Έγχρωμη γκραβούρα του Pierre Jérôme Lordon (1779-1838). Φωτογραφία από: http://www.peintres-et-sculpteurs.com
Στη μινωική Κρήτη οι κοινωνίες ήταν μητριαρχικές, ενώ κατά τους ομηρικούς χρόνους οι γυναίκες γενικότερα παρουσιάζονται ως ελεύθερα άτομα με άποψη και δικαιώματα, σε προσωπικό, οικογενειακό, και κοινωνικό επίπεδο. Μπορούσαν να συναναστρέφονται και να συζητούν με όλους, να έχουν διάφορες δραστηριότητες πέρα από τις οικιακές και να επιλέγουν τους συζύγους τους, συχνά κατόπιν προκήρυξης αγώνα ή άθλου.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕς ΓΙΑ ΤΗ ΝΥΦΗ ΕΠΑΘΛΟ ΤΗς ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑς ΕΔΩ:https://mnimesellinismou.com/arxaiotita/nifi-epathlo
Κατά τους κλασικούς χρόνους όμως, απ’ όπου έχουν διασωθεί και οι περισσότερες πληροφορίες για τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο κατά την αρχαιότητα, η ζωή των γυναικών και κυρίως των Αθηναίων, φαίνεται να έχει αλλάξει δραματικά, με τις γυναίκες να συμβιβάζονται στο πρότυπο μίας αυστηρά πατριαρχικής κοινωνίας, κλεισμένες στο σπίτι, και ουσιαστικά παραμένοντας “ανήλικες” σε όλη τη ζωή τους, αφού μονίμως τελούσαν υπό την κηδεμονία κάποιου άνδρα.
πληροφοριες για τη ζωη της γυναικας της αρχαιας αθηνας εδω: https://mnimesellinismou.com/arxaiotita/-gynaika-arxaia-athina
Την ίδια περίοδο οι Σπαρτιάτισσες εξακολουθούν να διατηρούν το κύρος, τις ελευθερίες, και τα δικαιώματά τους καθώς η σπαρτιατική οικογένεια δεν είχε την αυτονομία της αθηναϊκής και ούτε εξυπηρετούσε τους ίδιους στόχους. Βασικό ζητούμενο της σπαρτιατικής κοινωνίας ήταν η ευημερία της πόλης, συνεπώς η συνεισφορά των γυναικών στη διαιώνισή της, μέσω της αναπαραγωγής υγιών πολιτών, ήταν πολύτιμη.
Αρχαία Σπαρτιάτισσα παραδίδει την ασπίδα στον γιο της «ἢ τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς». Πίνακας του Jean -Jacques Francois - Le Barbier (1809). Μουσείο Πόρτλαντ. Φωτογραφία: https://el.wikipedia.org
Σωστότερη ηλικία για την έναρξη της τεκνοποίησης θεωρούνταν τα 18 με 20 έτη για τις γυναίκες, που έπρεπε να παντρευτούν με άντρες ηλικίας 25 με 30, ώστε να πλησιάζει η εποχή του δικαιώματός τους στην κρατική παροχή κλήρου. Παρότι υπήρχε μεγάλη ελευθερία και στα δύο φύλα ως προς την επιλογή συντρόφου, τον γαμπρό συνήθως διάλεγε ο πατέρας της νύφης, ενώ αναφέρονται και περιπτώσεις γάμου κατόπιν αρπαγής της νύφης από τον γαμπρό.
Οι Σπαρτιάτισσες δεν χρειαζόταν να ασχοληθούν όσο οι Αθηναίες με τις οικιακές εργασίες, αλλά ούτε και με τη φροντίδα των παιδιών, καθώς αυτά τα αναλάμβαναν συνήθως οι είλωτες. Δεδομένου ότι το βασικό θέμα ήταν η επάνδρωση της πόλης με υγιή τέκνα, η αντίληψη για τη γυναικεία ηθική ήταν πολύ διαφορετική στη Σπάρτη απ’ ό,τι στην Αθήνα.
Έτσι δεν θεωρούνταν ανήθικο αν κάποιος ηλικιωμένος συνήθως άντρας, ζητούσε από έναν νεότερο να “διευκολύνει” τη γυναίκα του ως προς την τεκνοποίηση, ή και αντιστρόφως να ζητήσει κάποιος “προς δανεισμό” τη γυναίκα κάποιου άλλου επειδή η δική του δεν μπορούσε να τεκνοποιήσει. Και στις γυναίκες επιτρεπόταν να έχουν περισσότερους από έναν άντρες, κατά προτίμηση αδέλφια μεταξύ τους, ώστε τα παιδιά που θα αποκτούσε, να ανήκαν στην ίδια οικογένεια.
Παιδιά της Σπάρτης κατά την εξάσκηση, έργο του Edgar Degas (1834-1917). Φωτογραφία από: https://www.nationalgallery.org.uk
Πρωταρχικό μέλημα της σπαρτιατικής κοινωνίας ήταν η υγεία και η ανθεκτικότητα των πολιτών της, γεγονός που επηρέαζε και την αποδοχή αλλά και την ανατροφή των παιδιών.
Συνεπώς, κατά τον τοκετό τα παιδιά (κυρίως τα αγόρια), πλένονταν με κρασί για να ελεγχθεί η ανθεκτικότητά τους αλλά και να σκληραγωγηθούν, ενώ τα ανάπηρα, τα καχεκτικά και τα δύσμορφα κατόπιν απόφασης της Γερουσίας (και όχι της οικογενείας), εκθέτονταν στους Αποθέτες (βάραθρο του Ταΰγετου). Οικογένειες δικαιούνταν να έχουν και οι είλωτες της Σπάρτης παρότι ζούσαν γενικώς σε καθεστώς δουλείας και οι ελευθερίες που τους παρέχονταν ήταν ελάχιστες.
Περισσότερα για τον τρόπο γέννησης και απόρριψης παιδιών στην ΑΘΗΝΑ και ΣΤΗ ΣΠαρτη μπορείτε να βρείτε στον σύνδεσμο: https://mnimesellinismou.com/arxaiotita/gennisi
Το σπαρτιατικό κράτος απαιτώντας τη συνεισφορά των μελών του στον ευγονισμό, επενέβαινε στα εσωτερικά της οικογένειας, και αποφάσιζε για τα ζητήματα ανατροφής και εκπαίδευσής τους.
Η ανατροφή των μικρών κοριτσιών, μικρές διαφορές είχε από αυτή των συνομήλικών τους αγοριών ως προς τα παιχνίδια, αλλά και ως προς την εκπαίδευση, αφού αντίθετα με τις μικρές Αθηναίες, οι Σπαρτιάτισσες δεν προορίζονταν για την ενασχόληση με τις οικιακές εργασίες αλλά για την ευγονική τεκνοποιία που τους έδινε κύρος ανάλογο με αυτό των πολεμιστών. Έτσι προβλέπονταν γι’ αυτές ένας πρωτοβάθμιος πλήρης κύκλος μαθημάτων, που όπως και στα αγόρια περιελάμβανε ανάγνωση, γραφή, μουσική, αριθμητική και φυσική αγωγή.
για την ανατροφη και την εκπαιδευση στην αρχαια ελλαδα εδω: https://mnimesellinismou.com/arxaiotita/anatrofi-ekpaideysi
Μπρούτζινο αγαλματίδιο του 520-500 π.Χ, που παριστάνει μία Σπαρτιάτισσα κατά τη διάρκεια ενός αγώνα δρόμου.
Φωτογραφία από: https://www.bmimages.com
Τα ομαδικά παιχνίδια μάλιστα εντάσσονταν στην σπαρτιατική εκπαίδευση προκειμένου να ενισχυθεί η εκγύμναση και ο συντονισμός των κινήσεων των παιδιών, αλλά και η εξοικείωση με την ιδέα της συντροφικότητας και του σεβασμού στους κανόνες. Ήταν δε, απαραίτητα στη μυητικού χαρακτήρα, εορτή των Υακινθίων, στην οποία τα κορίτσια συμμετείχαν από κοινού με τα αγόρια, καθώς και στα στρατιωτικού χαρακτήρα συσσίτια, όπου συμμετείχαν όλοι οι ενήλικοι Σπαρτιάτες, καθώς αποτελούσαν έκφραση και της σπαρτιατικής αγωγής.
Για τα παιχνιδια της αρχαιοτητας πληροφοριες εδω: https://mnimesellinismou.com/arxaiotita/-paixnidia
Οι γυναίκες της Σπάρτης ήταν αρκετά ανεξάρτητες (ιδιαιτέρως οι ανύπανδρες) και είχαν σχετικά έντονη κοινωνική ζωή συμμετέχοντας σε διάφορες θρησκευτικές και κοινωνικές εκδηλώσεις, από κοινού με τους άνδρες, με τους οποίους διαγωνίζονταν μεταξύ άλλων και σε αγώνες λόγου.
Μετείχαν στην αγωγή όπως και οι άνδρες και ντυμένες ελαφρά ασκούνταν στη δισκοβολία, στην πάλη και στους αγώνες δρόμου καθώς αυτός ο τρόπος ζωής εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της πόλης, αφού θεωρούνταν πως η άσκηση του σώματος, η πνευματική καλλιέργεια, η μουσική και η συμμετοχή τους σε τελετουργικούς χορούς, διευκόλυνε την τεκνοποίηση και την “παραγωγή” υγιών βρεφών.
Παρότι στη σπαρτιατική κοινωνία ο έλεγχος και η κυριότητα των περιουσιακών στοιχείων ανήκε κυρίως στην πόλη, και κατά τον Πλούταρχο, περνούσαν από τους άντρες, σε άντρες απογόνους, επιτρέπονταν σε μία γυναίκα να έχει στην κατοχή της περιουσιακά στοιχεία, ώστε να παρέχει τα απαραίτητα στην οικογένειά της, και να λειτουργεί ακόμα και ως κεφαλη της, δεδομένου μάλιστα ότι οι άνδρες τον περισσότερο καιρό βρίσκονταν στους στρατώνες ή στον πόλεμο. Σε περίπτωση θανάτου του συζύγου της δε, και ελλείψει αρσενικού απογόνου, η γυναίκα διατηρούσε και διαχειριζόταν την περιουσία του ώσπου να αποκτήσει νέο σύζυγο ή έναν γιο.
Ο θρυλικός Σπαρτιάτης νομοθέτης Λυκούργος, ενισχύει τα γυναικεία δικαιώματα. Φωτογραφία από: https://thehistorianshut.com/
Τα αυξημένα δικαιώματα των γυναικών συχνά αποτελούσαν αφορμή ειρωνείας κατά των Σπαρτιατών από τους άνδρες των άλλων πόλεων με χαρακτηριστικό το παράδειγμα του Πλούταρχου στα “Αποφθέγματα Λακωνικά”, το οποίο παράλληλα επισημαίνει την ευστροφία και τη διαλεκτική ικανότητα των Σπαρτιατισσών.
Στο απόσπασμα αυτό αναφέρεται πως κάποιος θίγοντας το θέμα της κυριαρχίας των γυναικών στους άνδρες τους, έλαβε από τη Γοργώ (σύζυγος του Λεωνίδα), την εξής απάντηση: «Κυριαρχούμε στους άντρες μας γιατί είμαστε οι μόνες που γεννάμε άντρες»!
Αναφορές στα “υπερβολικά” δικαιώματα των Σπαρτιατισσών κάνει και ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά, ο οποίος σ’ αυτά αποδίδει κάθε αποτυχία της Σπάρτης, καθώς θεωρούσε το κύρος, τις ελευθερίες και τη μόρφωση των γυναικών, βλαβερή για το στόχο του πολιτεύματος και για την ευδαιμονία της πόλης, και ανήκουστο το γεγονός να έχουν φτάσει να κατέχουν σχεδόν τα δύο πέμπτα της εγγείου ιδιοκτησίας της πόλης-κράτους.
Η στάση του Αριστοτέλη, σε συνδυασμό με διάφορα δεινά που έπληξαν τη Σπάρτη λίγο πριν την έναρξη των ελληνιστικών χρόνων, επηρέασε και τους ίδιους τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι άλλαξαν τη στάση τους απέναντι στις γυναίκες. Έτσι από τότε έως και την εποχή του Κλεομένη Γ’ (περίοδος εξουσίας 235-222 π.Χ), στις Σπαρτιάτισσες επιβλήθηκαν πολλοί περιορισμοί και μεταξύ των άλλων τους απαγορεύτηκε κάθε δικαίωμα στη μόρφωση.
Θαρραλέες Σπαρτιάτισσες αμύνονται εναντίον των Μεσσήνιων, έργο του Jean-Jacques-François Le Barbier (1738-1826). Φωτογραφία από: https://collections.louvre.fr
Κείμενο: Πηνελόπη Ν. Δάλλη
Πηγές:
Δίπλα Ανθολόγιο 3α 2008: Ξενίδου-Schild Β, Η ζωή της παντρεμένης γυναίκας. Στο: Α. Δίπλα (επιμ.), Ανθολόγιο. Κείμενα από τη Σύγχρονη Βιβλιογραφία. ΕΑΠ. Πάτρα.
Ξενίδου, Schild B, Οι γυναίκες στην ελληνική αρχαιότητα, Εκδ. Ερμής, Αθήνα 2001.
Κυριακίδη Β, Ο θρησκευτικός και ιδωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων, Πολιτιστικά δρώμενα, Εκδ. Β. Κυριακίδης, Αθήνα 2002.
Πετροπούλου Α. 2000, Οικογενειακοί θεσμοί, στο: Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα Ι: Από την Αρχαιότητα έως και τα Μεταβυζαντινά Χρόνια, ΕΑΠ. Πάτρα.
E. Fantham, H. Peet Foley, N. Boymel Kampen, S. B. Pomeroy, H.A. Shapiro, Οι γυναίκες στον αρχαίο κόσμο, Μτφ: Κ. Μπούρας, Επιμ.: Ελ. Γκαστη, Εκδόσεις Πατάκη.
Bagnall, R. et al. The Encyclopedia of Ancient History. Wiley-Blackwell, 2012.
Kinzl, K.H, A Companion to the Classical Greek World, Wiley-Blackwell, 2006.
Todd S. C. Αθήνα και Σπάρτη, Ινστιτούτο Βιβλίου, Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2005.
Mosse, Claude, Η γυναίκα στην Αρχαία Ελλάδα, Εκδόσεις Παπαδήμα, αθηνα 2008.
