Ο Κώστας Ταχτσής και “Το τρίτο στεφάνι”
Ο μικρός Κώστας Ταχτσής με τη μητέρα και τη γιαγιά. και την αδελφή του, στη Βέροια
Με καταγωγή από την Ανατολική Ρωμυλία και από τους δύο γονείς του, ο Κώστας Ταχτσής γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 8 Οκτωβρίου του 1927. Ήταν το δεύτερο παιδί του Γρηγόρη και της Έλλης Ταχτσή (το γένος Ζάχου), μετά από τον θάνατο του πρώτου τους παιδιού, γεγονός που στοίχειωνε τον τρόπο σκέψης του Κώστα Ταχτσή σε όλη τη ζωή του.
Οι πρόγονοι του πατέρα του, ήταν Έλληνες πρόσφυγες του 1860, στη Θεσσαλονίκη, εποχή που στη Βουλγαρία μεσουρανούσε το κίνημα της εθνικής ανεξαρτησίας των Οθωμανών. Μετά τον χωρισμό των γονέων του, ο επτάχρονος Κώστας μετακομίζει στην Αθήνα στο σπίτι της γιαγιάς του. Μετά τον πόλεμο, εκδηλώνει επιθυμία να γραφτεί στη Σχολή Εμποροπλοιάρχων, όμως δεν τα καταφέρνει καθώς την περίοδο των εξετάσεων αρρωσταίνει από τυφοειδή πυρετό.
Όταν συνέρχεται αποφασίζει να ακολουθήσει νομικές σπουδές και εγγράφεται στην σχετική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου και φοιτά για δύο μόνο χρόνια κι έπειτα εγκαταλείπει και στρατεύεται.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, εμφανίζεται στα ελληνικά γράμματα με τις ποιητικές συλλογές Ποιήματα, Μικρά ποιήματα και Περί ώραν δωδεκάτην, (που αργότερα αποκήρυξε), και ακολουθούν οι ποιητικές συλλογές Συμφωνία του «Μπραζίλιαν» και Καφενείο «Το Βυζάντιο» κι άλλα ποιήματα.
Ο ολιγογράφος συγγραφέας Κώστας Ταχτσής, καταγράφει την καθημερινότητα και τη μιζέρια της μικροαστικής νεοελληνικής συνοικίας αφήνοντας να διαφανεί και η μικροκοινωνία του υπόκοσμου, ενώ αρκετά από τα γραφόμενά του έχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία. Το περιεχόμενο και η μορφή των ποιημάτων του δείχνουν καταβολές πεζογραφικές, ενώ η θεματολογία τους αφορά κυρίως την καθημερινότητα με τα μικρά, ασήμαντα περιστατικά της. Τόσο στην ποίηση όσο και στην πεζογραφία συνδυάζει τον ρεαλισμό με τον λυρισμός, δίνοντας μεγάλη σημασία στις μικρές και ασήμαντες λεπτομέρειες.
Το 1954 και σχεδόν για ένα έτος εγκαθίσταται στην Βρετανία όπου τελειοποιεί τις γνώσεις του στην αγγλική γλώσσα και επιστρέφοντας ζει από τα μαθήματα αγγλικής που παραδίδει. Το 1956 φεύγει για τη Γερμανία και από το Αμβούργο μπαρκάρει ως καμαρότος σε δανέζικο πλοίο. Σύντομα ξεμπαρκάρει στο Λιβόρνο και επιστρέφει στην Αθήνα όπου εργάζεται ως βοηθός σκηνοθέτη στην ταινία Το παιδί και το δελφίνι, κι έπειτα φεύγει στη Βιέννη για να ολοκληρώσει το μυθιστόρημα που είχε ξεκινήσει να γράφει.
Το 1957 αναλαμβάνει ως μάνατζερ τον πιανίστα Τώνη Παπαγεωργίου και τον συνοδεύει σε περιοδεία στην ανατολική Αφρική κι από κει φεύγει για την Αυστραλία όπου εργάζεται σε διάφορες δουλειές, καταλήγοντας στην υπηρεσία δημοσίων σχέσεων της Κρατικής Τράπεζας της Αυστραλίας.
Στην Ελλάδα επιστρέφει το 1960 και αποτολμά να αναχωρήσει για το γύρο της Ευρώπης με βέσπα, φτάνοντας τελικά ως το Εδιμβούργο.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιπέτειάς του, έγραψε αρκετά κεφάλαια από το γνωστότερο έργο του, Το τρίτο στεφάνι. Έπειτα πηγαίνει πάλι στην Αυστραλία, ολοκληρώνει το έργο του και στέλνει τα χειρόγραφα σε τρεις εκδοτικούς οίκους στην Ελλάδα πιστεύοντας πως θα τυπωθεί.
Όμως το έργο του απορρίπτεται ως ακατάλληλο και αποφασίζει να το εκδώσει με δικά του έξοδα τον Νοέμβριο του 1962 πουλώντας λιγότερα από δέκα αντίτυπα, και φεύγει για την Αμερική όπου έμεινε σχεδόν δύο χρόνια. Παρόλα αυτά, Το τρίτο στεφάνι απετέλεσε την σημαντικότερη προσφορά του συγγραφέα στη νεοελληνική λογοτεχνία και αργότερα τον καθιέρωσε ανάμεσα στους καλύτερους πεζογράφους της γενιάς του.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, ξεκινά συνεργασία με το πρωτοποριακό λογοτεχνικό περιοδικό Πάλι συμμετέχοντας στη συντακτική ομάδα με τον Νάνο Βαλαωρίτη και άλλους από το 1964 έως το 1967, και παράλληλα εργάζεται ως μεταφραστής και ως ξεναγός.
Στην περίοδο της δικτατορίας ο Ταχτσής πρωτοστατεί στην λεγόμενη δήλωση των 18, μια κίνηση συγγραφέων ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς και στη λογοκρισία. Λαμβάνοντας μέρος στην έκδοση 18 κειμένων το 1970, εντάσσει τις κλήσεις από την Ασφάλεια στην καθημερινότητά του.
Το 1970, επίσης επανεκδίδεται από τις εκδόσεις Ερμής στην Αθήνα, Το τρίτο στεφάνι, και αυτή τη φορά γνωρίζει μεγάλη εμπορική επιτυχία και μεταφράζεται σε πολλές γλώσσες.
Το 1972 εκδίδει συλλογή διηγημάτων με τίτλο Τα ρέστα και το 1979 τη συλλογή αυτοβιογραφικών κειμένων, Η γιαγιά μου η Αθήνα. Την περίοδο αυτή ασχολείται και με τη μετάφραση αρχαιοελληνικών θεατρικών έργων, καθώς και ξένων έργων και δοκιμίων, ενώ με τη Μεταπολίτευση, συμμετέχει σε αγώνες για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων.
Το κορυφαίο έργο του είναι αδιαμφισβήτητα το μυθιστόρημά του Το τρίτο στεφάνι, που από το 1970 εξακολουθεί να συγκαταλέγεται στα πλέον δημοφιλή βιβλία στην Ελλάδα.
“Το τρίτο στεφάνι”: απόσπασμα ραδιοφωνικής δραματοποίησης, με τους: Ρένα Βλαχοπούλου, Σμαρώ Στεφανίδου, Δάνη Κατρανίδη, Άννα Παναγιωτοπούλου, Μαρίκα Τζιραλίδου, Κώστα Πανουριά, Ρηνιώ Παπανικόλα, Ιάκωβο Ψαρρά, Ντίνα Κώνστα, Πάνο Αναστασόπουλο, Χρήστο Τσάγκα κ.ά.
Η ιστορία του εκτυλίσσεται στα χρόνια πριν και μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, μέσω της ρέουσας προσωπικής αφήγησης δύο γυναικών της Εκάβης και της Νίνας, που μιλούν για το παρελθόν και το παρόν τους, και ενδεχομένως τα περισσότερα (αν όχι όλα) τα πρόσωπα του έργου, έχουν βασιστεί σε αληθινά πρόσωπα του ευρύτερου περιβάλλοντος του συγγραφέα.
Κεντρικές ηρωίδες του, δύο εύκολα αναγνωρίσιμοι γυναικείοι τύποι, που καταδεικνύοντας τη νοοτροπία της εποχής τους, περιγράφουν με εξωστρέφεια και πληθωρικότητα την καθημερινότητα τους, στο αστικό περιβάλλον της κατεχόμενης από τους Γερμανούς Ελλάδας, με φόντο τα ιστορικά γεγονότα της περιόδου αυτής.
Η εξιστόρηση των γεγονότων, επικεντρωμένη στην οικογένεια, αποτυπώνει τις αντιφάσεις της νεοελληνικής κοινωνίας, με τον αγώνα επιβίωσης, τις απογοητεύσεις, τις αναμνήσεις, αλλά και τις ελπίδες των πρωταγωνιστών.
Οι δύο ηρωίδες-θύματα των κοινωνικών συμβάσεων της εποχής τους, αναμειγνύουν τα σύγχρονα με τα παρελθόντα περιστατικά, ενώ παράλληλα διαμορφώνουν τις συνθήκες του μέλλοντός τους.
Οι καθημερινές κουβεντούλες τους, περιέχουν μακροσκελείς μονολόγους στη δημοτική, διατηρώντας τη ζωντάνια του προφορικού λόγου των μικροαστών της εποχής, με σαρκασμό, λαϊκισμούς, κοινοτοπίες, αλλά και με λόγιες εκφράσεις και λυρισμό.
Η σύζευξη της προσωπικής εκμυστήρευσης, με το κοινωνικοιστορικό στοιχείο της γερμανοκρατούμενης Ελλάδας, και η αντίληψή των ηρωίδων για τα γεγονότα, ανάγει το ατομικό, σε κοινωνικό και στηλιτεύει τις δομές της εποχής, μέσα από τη ματιά των απλών ανθρώπων, που υφίστανται τις συνέπειες.
Εξαιτίας του αυθόρμητου αφηγηματικού του ύφους, Το τρίτο στεφάνι προκάλεσε το ενδιαφέρον αρκετών παραγωγών και ηθοποιών, και η κινηματογραφική του μεταφορά συζητήθηκε μεταξύ του συγγραφέα και της Μελίνας Μερκούρη.Το μυθιστόρημα τελικά δραματοποιήθηκε από το 3ο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας το 1979, και αρχικά οι ρόλοι προτάθηκαν στη Μελίνα Μερκούρη και στη Δέσπω Διαμαντίδου, που όμως τους αρνήθηκαν.
Η παραγωγή τότε έδωσε τους ρόλους στη Γεωργία Βασιλειάδου και τη Ρένα Βλαχοπούλου, διανομή με την οποία ο συγγραφέας διαφώνησε, έτσι η Βασιλειάδου δεν πήρε το ρόλο και ο παραγωγός με τον συγγραφέα τελικά συμβιβάστηκαν στο να ενσαρκώσουν τους ρόλους η Σμάρω Στεφανίδου και η Ρένα Βλαχοπούλου στους δύο κεντρικούς ρόλους (της Εκάβης και της Νίνας αντίστοιχα).
Στις 27 Αυγούστου 1988, ο Κώστας Ταχτσής, βρίσκεται από την αδελφή του δολοφονημένος στο σπίτι του, κάτω αδιευκρίνιστες συνθήκες. Η ιατροδικαστική εξέταση έδειξε πως ο θάνατος επήλθε δύο μέρες νωρίτερα, διά στραγγαλισμού, όμως το έγκλημα ποτέ δεν διαλευκάνθηκε. Το 1995, ξεκινά η πιστή τηλεοπτική μεταφορά του μυθιστορήματος Το τρίτο στεφάνι, στον ΑΝΤ1, σε σκηνοθεσία του Γιάννη Δαλιανίδη, με τη Λήδα Πρωτοψάλτη και τη Νένα Μεντή στους δύο κεντρικούς ρόλους, και η σειρά γνωρίζει μεγάλη ανταπόκριση από το τηλεοπτικό κοινό.
Το 2009 γίνεται η πρώτη θεατρική του διασκευή από τον Σταμάτη Φασουλή και τον Θανάση Νιάρχο, με τη Νένα Μεντή αυτή τη φορά ως Εκάβη, και τη Φιλαρέτη Κομνηνού, ως Νίνα. Η παράσταση ανέβηκε από το Εθνικό Θέατρο και είχε διάρκεια σχεδόν τεσσάρων ωρών, ενώ από τότε έχουν ακολουθήσει κι άλλες παραστάσεις από διάφορες θεατρικές ομάδες, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με ιδιαίτερη αυτήν της ομάδας Carpe Diem, 2014, που είχε μεγάλη απήχηση και βραβεία σε φεστιβάλ θεάτρου.
Κείμενο: Πηνελόπη Ν. Δάλλη
Πηγές:
Λίνος Πολίτης , Iστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, MΙET, Aθήνα 2017.
Roderick Beaton , Eισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία. Ποίηση και Πεζογραφία, 1821-1992, μτφρ. E. Zουργού - M. Σπανάκη, Nεφέλη, Aθήνα 1996.
Κώστας Παπαγεωργίου, «Κώστας Ταχτσής-Παρουσίαση ανθολόγηση», Η μεταπολεμική πεζογραφία. Από τον πόλεμο του '40 ως τη δικτατορία του 67, εκδ.Σοκόλη, Αθήνα, 1992.
Ανδρέας Αγγελάκης, Κώστας Ταχτσής: Η κοινωνική και ποιητική του περίπτωση, Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1989.
Ηλεκτρονική εφημερίδα Iefimerida (https://www.iefimerida.gr)
Βικιπαίδεια (https://el.wikipedia.org)
