Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή
“Αν θέλήσετε να κάνετε τον κόπο να μου εξηγήσετε ακόμη και τους κανονικούς μετασχηματισμούς θα βρείτε έναν ευγνώμονα και ευσυνείδητο ακροατή. Αν όμως λύσετε και το πρόβλημα των κλειστών γραμμών του χρόνου, θα υποκλιθώ ενώπιόν σας. Πίσω του κρύβεται κάτι που είναι αντάξιο του ιδρώτα των καλυτέρων.”
Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (1873–1950) ήταν Έλληνας μαθηματικός από την Πόλη που διακρίθηκε παγκοσμίως και συνέβαλε στην ανάπτυξη της θεωρίας της σχετικότητας του Άλμπερτ Αϊνστάιν, της πιο διάσημης θεωρίας στη φυσική το 20ου αιώνα που ξεκλείδωσε τα μυστικά της πυρηνικής ενέργειας.
Ο Καραθεοδωρή ήταν γνωστός εκτός Ελλάδας ως Konstantin Carathéodory και συχνά το όνομά του συναντάται λανθασμένα ως Καραθεοδωρής.
Το επιστημονικό έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή επεκτείνεται σε πολλούς τομείς όπως τα Μαθηματικά,τη Φυσική αλλά και την Αρχαιολογία.
Ο πατέρας του, Στέφανος Καραθεοδωρή, ήταν Κωνσταντινουπολίτης νομικός από το Μποσνοχώρι ή Βύσσα (το χωριό πλέον βρίσκεται στη Νέα Βύσσα του Νομού Έβρου) της Δυτικής Θράκης.
Η μητέρα του Δέσποινα-το γένος Πετροκοκκίνου, ήταν από τη Χίο και πέθανε όταν ο Κωνσταντίνος ήταν μόλις έξι ετών έτσι ο ίδιος ανατράφηκε από την γιαγιά του, Ευθαλία Πετροκοκκίνου.
Ανατράφηκε μέσα σε ένα ευρωπαϊκό αριστοκρατικό περιβάλλον. Σαν παιδί έζησε στις Βρυξέλλες, έτσι ως μητρική γλώσσα είχε τα ελληνικά και τα φλαμανδικά, αλλά μέχρι να φτάσει στην εφηβεία μιλούσε επίσης τουρκικά και γερμανικά. Φοίτησε σε σχολεία της Ριβιέρα,του Σαν Ρέμο και των Βρυξελλών, όπου και αισθάνθηκε την κλίση που είχε στα μαθηματικά και ιδιαίτερα στην Γεωμετρία.
Στο Βέλγιο τότε λάμβανε χώρα διαγωνισμός μαθηματικών στον οποίο διαγωνίστηκε η τάξη του δύο χρονιές στη σειρά, και ο Κωνσταντίνος πήρε την πρώτη θέση και τις δύο φορές.
Στην τετραετία 1891-1895, σπούδασε πολιτικός μηχανικός σε Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου και μόλις αποφοίτησε δέχτηκε την πρόσκληση του θείο του, Αλέξανδρου Καραθεοδωρή, γενικό διοικητή της Κρήτης, και τον επισκέφθηκε στα Χανιά. Εκεί γνώρισε τον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Ο Κωνσταντινουπολίτης πατέρας του Στέφανος Καραθεοδωρή (1875) και η Χιώτισσα μητέρα του Δέσποινα Πετροκόκκινου-Καραθεοδωρή (1872)
Tο 1898 ξεκίνησε να εργάζεται ως μηχανικός στην εταιρεία που κατασκεύαζε το φράγμα του Ασουάν. Όσο ζούσε στην Αίγυπτο συνέχισε να ασχολείται με μαθηματικά συγγράμματα και πραγματοποίησε μετρήσεις στην κυρίως είσοδο της πυραμίδας του Χέοπα,τις οποίες και δημοσίευσε.
Ήταν εκείνη την περίοδο που ο Καραθεοδωρή διαπίστωσε πόση γοητεία ασκούσαν πάνω του τα Μαθηματικά, και αποφάσισε πως η δουλειά του μηχανικού δεν ήταν η πραγματική του κλίση. Έτσι το 1900 και όντας 27χρονος πλέον, ο Καραθεοδωρή, προς μεγάλη έκπληξη των γονιών του, εγκαταλείπει το επάγγελμα του μηχανικού, και φεύγει για τη Γερμανία για να σπουδάσει Μαθηματικά.
Στο Βερολίνο είχε την τύχη να παρακολουθήσει μαθήματα μεγάλων μαθηματικών της εποχής, όπως ο Σβαρτς, ο Φρομπένιους, ο Σμιτ, και ο Φουκς.
Το 1902 μεταγράφεται στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, το οποίο εκείνη την εποχή θεωρούνταν το σημαντικότερο κέντρο των μαθηματικών.
Εκεί αναγορεύεται διδάκτορας το1904, και αμέσως ζητάει να δουλέψει στην Ελλάδα. Οι αρμόδιοι του απαντούν πως υπάρχουν ελπίδες να διοριστεί μόνο σαν δάσκαλος σε επαρχιακά σχολεία.
Τότε επιστρέφει στη Γερμανία, και τον επόμενο χρόνο αναγορεύεται υφηγητής Μαθηματικών στο Γκέτινγκεν, όπου δίδαξε έως και το 1908. Την ίδια χρονιά παντρεύτηκε την 24 ετών Ευφροσύνη, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, τον Στέφανο και τη Δέσποινα.
Δίδαξε την επιστήμη των μαθηματικών σε πολλά ακαδημαϊκά ιδρύματα. Η μεγάλη φήμη του ως σπουδαίου μαθηματικού, τον έφερε σε επαφή, φιλικά και επαγγελματικά, με άλλους μεγάλους επιστήμονες της εποχής όπως τον Πλανκ,τον Αϊνστάιν,τον Χίλμπερτ,τον Κλάιν,κ.ά. Ιδιαίτερη σχέση είχε με τον Άλμπερτ Αϊνστάιν. Οι δύο επιστήμονες συναντήθηκαν το 1915, και διατήρησαν μια επιστημονική σχέση εκτίμησης και σεβασμού. Τότε ήταν που κίνησε για πρώτη φορά το ενδιαφέρον του Καραθεοδωρή, η Θεωρία της Σχετικότητας.
Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή με τη σύζυγό του Ευφροσύνη το 1915 στο Γκέτινγκεν, και δεξιά η Ευφροσύνη την ημέρα του γάμου τους στην Κωνσταντινούπολη.
Το 1911, o Ελευθέριος Βενιζέλος προσκαλεί τον Καραθεοδωρή να συμμετέχει στην επιτροπή επιλογής καθηγητών, που θα στελέχωναν το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εννέα χρόνια μετά, πάλι με πρόσκληση του Βενιζέλου, αναλαμβάνει να οργανώσει το Ιωνικό Πανεπιστήμιο στη Σμύρνη, όπου έμεινε μέχρι την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου (Αύγουστος του 1922).
Όταν οι Τούρκοι μπήκαν στην πόλη καταστρέφοντας αδιακρίτως, ο Καραθεοδωρή κατάφερε να διασώσει τη βιβλιοθήκη και πολλά όργανα από τα εργαστήρια του Ιωνικού Πανεπιστημίου, και να τα μεταφέρει με ασφάλεια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η δωρεά του βρίσκεται έως και σήμερα στο Μουσείο Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Όπως διηγήθηκε ο σχεδιαστής του Πανεπιστημίου Σμύρνης Δημήτρης Δεργαλής στο δημοσιογράφο Θεοδόσιο Δανιηλίδη, στις 23 Αυγούστου 1922 ο Καραθεοδωρή συγκέντρωσε το προσωπικό του Πανεπιστημίου και με τρεμάμενη φωνή είπε:
Επιστολές του Άλμπερτ Αϊνστάιν προς τον Κ. Καραθεοδωρή και φωτογραφία με αφιέρωση
«Φίλοι μου, οι Τούρκοι ένοπλοι έφτασαν προ των πυλών. Δυστυχώς το όραμα της Μεγάλης Ελλάδος για μια ακόμα φορά δύει. Πρέπει όλοι να εγκαταλείψετε το συντομότερο τη Σμύρνη. Έχω έτοιμες συστατικές επιστολές για καθέναν από εσάς και λίγα χρήματα από το ταμείο του Πανεπιστημίου. Καλή τύχη και καλή αντάμωση».
Ο Καραθεοδωρή ήταν ο τελευταίος που κλείδωσε την κεντρική πόρτα του κτιρίου του Πανεπιστημίου της Σμύρνης. Οι λυγμοί του συνόδευσαν το γύρισμα στην κλειδαριά του μεγάλου κλειδιού της πόρτας. Το κλειδί αυτό το παρέδωσε αργότερα συμβολικά στον Νικόλαο Πλαστήρα.
Ο ίδιος ο Θ. Δανιηλίδης γράφει στο προσωπικό του ημερολόγιο: «Ήμουν έτοιμος να αποπλεύσω με μια κατάμεστη βάρκα, όταν είδα στην προκυμαία τον καθηγητή. Του έκανα νόημα να έρθει, αλλά αυτός προσπαθούσε να παρηγορήσει μια γριούλα. Σχεδόν σηκωτό τον πήγα στη βάρκα. Μέχρι να φτάσουμε στο «Νάξος» είχε στραμμένη την κεφαλή του προς τη μεριά της Σμύρνης που καιγόταν. Ήταν αμίλητος και δακρυσμένος…» απόσπασμα από άρθρο της Δέσποινας Τραυλού, στο περιοδικό Ιστορικά (εφ. Ελευθεροτυπία: 13/11/2003)
Την ίδια χρονιά έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, και το 1923 στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Απογοητευμένος από την πολύ κακή κατάσταση των ελληνικών πανεπιστημίων, έφυγε από την Ελλάδα την επόμενη χρονιά, και ανέλαβε θέση καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, το οποίο εκείνα τα χρόνια ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο πανεπιστήμιο στην Γερμανία και δίδασκαν κορυφαία ονόματα.
Το Νοέμβριο του 1926 έγινε μέλος στην μόλις ιδρυθείσα Ακαδημία Αθηνών, στην τάξη των Θετικών Επιστημών. Δύο χρόνια μετά, ανταποκρινόμενος σε πρόσκληση του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, και της Αμερικανικής Μαθηματικής Εταιρείας, πήγε στις ΗΠΑ συνοδευόμενος από τη γυναίκα του, και έμεινε για περίπου έναν χρόνο, δίνοντας διαλέξεις σε πολλά αμερικανικά πανεπιστήμια, όπως το Πρίνστον, το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, το Πανεπιστήμιο του Τέξας και άλλα. Το 1930,ξανά ύστερα από πρόσκληση του Βενιζέλου, αναλαμβάνει κυβερνητικός επίτροπος στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών, και στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ώστε να βοηθήσει στην αναδιοργάνωσή τους.
Τέλος το 1932, επέστρεψε στην καθηγητική έδρα του στο Μόναχο, και έμεινε εκεί, παρά την τραγική συγκυρία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Πολλά πανεπιστήμια των ΗΠΑ τον προσκάλεσαν να διδάξει εκεί, αλλά προτίμησε να μείνει στη Γερμανία, αφού ήταν πια ηλικιωμένος και είχε χάσει και τη σύντροφό του.
Τον Δεκέμβριο του 1949 παρέδωσε την τελευταία του διάλεξη στην πόλη του Μονάχου, όπου και πέθανε περίπου δύο μήνες αργότερα. Το σώμα του ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο Βάλντφριντχοφ στο Μόναχο. Οι έρευνές του,οι οποίες δημοσιεύθηκαν κυρίως στα γερμανικά, αποτελούν ένα γιγάντιο και πολύπλευρο έργο, που τον κατατάσσει μεταξύ των μεγαλύτερων ανά την ιστορία, μαθηματικών.
Ασχολήθηκε με σχεδόν όλους του κλάδους των Μαθηματικών. Οι αποδείξεις του είναι γεμάτες «κομψότητα και απλότητα» αλλά και με αυστηρότητα που προσφέρει απόλυτη ασφάλεια στα συμπεράσματα που συνάγονται.
Η γνώση που πρόσθεσε στον "Λογισμό των Μεταβολών" συνέβαλλε στην ανάπτυξη της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας και προκάλεσε τον θαυμασμό του ίδιου του Αλβέρτου Αϊνστάιν.
Η συμβολή του στη Φυσική ήταν μεγάλης σημασίας στη μαθηματική θεμελίωση τομέων της Φυσικής όπως τη Θερμοδυναμική, τη γεωμετρική οπτική, τη μηχανική και τη σχετικότητα.Με απλές υποθέσεις και αξιώματα,ο Καραθεοδωρή κατάφερε τον ορισμό θεμελιωδών θερμοδυναμικών μεγεθών όπως την εντροπία,χωρίς αναφορά σε θερμοδυναμικούς κύκλους.
Το έργο του (βιβλία,άρθρα,κλπ.) συλλέχθηκε με επιμέλεια από τον γιο του Στέφανο.Η κόρη του,Δέσποινα Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου, επιμελήθηκε πρόσφατα την έκδοση της βιογραφίας του στην ελληνική γλώσσα.
Πηγές:
Constantin Carathéodory — Βιογραφία από τους J. O'Connor και E.F. Robertson
Ιστοσελίδα συλλόγου φίλων και μουσείου Καραθεοδωρή.
Αρχείο του Συνδέσμου Φίλων Καραθεοδωρή, από lifo.gr
Κωνσταντίνου Μπενά: "Αϊνστάιν και Καραθεοδωρή: Ποιος είναι τελικά ο πατέρας της Θεωρίας της Σχετικότητας; Περισκόπιο της Επιστήμης,Τεύχος 32
«Ο Έλληνας που... γοήτευσε τον Αϊνστάιν», Δημήτρης Νίκογλου (Η Καθημερινή, 12/09/2006)
