Παναγής Κουταλιανός

Φώτης Κόντογλου Ο νέος Ηρακλής Παναγής Κουταλιανός, 1951

Ο Παναγής Κουταλιανός (1847 - 1916), ήταν ένας απ’ τους πιο φημισμένους Έλληνες παλαιστές και αρσιβαρίστες, που έμεινε στην ιστορία, ως ο παγκοσμίως δυνατότερος άνθρωπος της εποχής του.

Η παράδοση θέλει να μην έχει χάσει ποτέ ούτε έναν από τους αγώνες που έδωσε, ενώ γύρω από την ζωή του έχουν δημιουργηθεί διάφοροι θρύλοι.

Γεννήθηκε στην Κούταλη της Προποντίδας το 1847, και σύμφωνα με τον τύπο της εποχής το πραγματικό του επώνυμο ήταν Αντωνίου. Στην ιστορία όμως έμεινε με το ‘Κουταλιανός’ που πρόδιδε την καταγωγή του, σύμφωνα με το είθισται της εποχής, αλλά ενδεχομένως και λόγω δικής του προτίμησης.

Η προφορική παράδοση λέει, πως λίγο πριν φύγει από τον τόπο του, έσκισε στα δυο έναν Τούρκο, που του είχε κλέψει τα ρούχα, την ώρα που έκανε μπάνιο στο ποτάμι.

Κυνηγημένος, αποφάσισε να ακολουθήσει το επάγγελμα του πατέρα του και να γίνει ναυτικός. Έτσι στα 19 του χρόνια μπαρκάρισε με εμπορικό πλοίο, και στο πρώτο του μόλις ταξίδι φανερώθηκαν οι υπερδυνάμεις του νεαρού Παναή.

Σε μια μεγάλη φουρτούνα η άγκυρα έμπλεξε στα βράχια, και τα μέλη του πληρώματος δεν κατάφερναν να την ξεμπλέξουν μέχρι που μεσολάβησε ο Κουταλιανός και εύκολα την έφερε στην επιφάνεια και έσωσε το καράβι και το πλήρωμα.

Λόγω της μεγάλης μυικής του δύναμης ξεκίνησε να ασχολείται με την πάλη, συμμετέχοντας σε αγώνες κι επιδείξεις στα λιμάνια που έπιανε το καράβι του, έτσι εξαιτίας του επαγγέλματός του, κατάφερε να δώσει αγώνες σχεδόν σε όλο τον κόσμο.

Περιπλανώμενος στις πέντε ηπείρους, κατέληξε στο Μοντεβιδέο της Λατινικής Αμερικής, όπου το ταλέντο του στην πάλη, άρχισε να γίνεται ευρέως γνωστό.

Οι συνεχείς νίκες του σύντομα έκαναν το όνομά του συνώνυμο της δύναμης, ιδιαιτέρως στην Αμερική, όπου κατάφερε να νικήσει όλους τους μεγάλους παλαιστές της εποχής.

Σαν νέος Ηρακλής, στους αγώνες φορούσε το δέρμα μιας τίγρης, που είχε στραγγαλίσει σε μία από τις δοκιμασίες που πιέστηκε να φέρει εις πέρας (κατά μία εκδοχή στον Ν. Κόσμο, κατά μία άλλη στην Κωνσταντινούπολη).

Συνήθιζε δε να επιδεικνύει την μεγάλη του δύναμη, σηκώνοντας απίστευτα μεγάλα βάρη (με τα χέρια ή ακόμα και με τα δόντια του), λυγίζοντας σίδερα, σπάζοντας αλυσίδες, μετακινώντας βράχους, ξεριζώνοντας δέντρα, και παλεύοντας με μεγάλα άγρια ζώα.

Συχνά ξάπλωνε στο έδαφος και επέτρεπε στους παρευρισκόμενους να τοποθετήσουν στο στέρνο του βαρέλια με νερό και στο στομάχι του βράχους και μετά να τους σπάσουν με βαριοπούλες.

Ένα από τα συνηθισμένα κατορθώματά του ήταν η μεταφορά τριών κανονιών, ένα στους ώμους και από ένα στις δύο πλευρές του, τα οποία και πυροδοτούσε κουβαλώντας τα, παραμένοντας ακούνητος κι ατάραχος.

Ο Κωστής Παλαμάς σε ένα από τα διηγήματά του αναφέρει τη συνάντηση που είχε με τον Παναή Κουταλιανό, ενώ ο Φώτης Κόντογλου, στη στήλη του Κυριακάτικα θέματα το 1951 είχε γράψει:

«Μου φαίνεται πως κανένα όνομα δεν έδεσε τους Έλληνες μεταξύ τους ύστερα από τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, όσο ο Κουταλιανός.

Γιατί είχε μεγάλη σημασία, για μια φυλή ρημαγμένη, φτωχιά, σκόρπια σε κάθε μέρος του κόσμου, βασανισμένη και πολλές φορές στερημένη και πεινασμένη να βγάλει τον πιο χειροδύναμο άνθρωπο της οικουμένης, που έβαζε κάτω όλους τους παλληκαράδες που βγήκανε από έθνη πλούσια, δυνατά και καλοπερασμένα».

Σε εφημερίδα του 1885 αναφέρεται:

«Ο Κουταλιανός εδόξασε την Ελλάδα εις όλην την Ευρώπην και την Αμερικήν ως ο δυνατώτερος άνθρωπος του κόσμου. Εις Ρίο Iανέιρον της Βραζιλίας κάποτε εις μία αρένα, όπου έκαναν ταυρομαχίας, ενώ ο Παναγής ίστατο διά να σηκώση ωρισμένα βάρη, του απέλυσαν μία τίγρη αμερικανικήν, η οποία ονομάζεται «πούμα», ήτις εισώρμησε επάνω του να τον κατασπαράξη.

Αλλά ο ήρωας Κουταλιανός δεν εφοβήθη. Ώρμησε επάνω της, την έπιασε από την κεφαλή και την σιαγώνα και την άνοιξε εις δυο.

Υπάρχει και σήμερον εις μίαν πλατείαν του Ρίο Iανεΐρου εις μία οδόν Παναγή Κουταλιανού ένα άγαλμα παριστάνον ένα αθλητήν, ο οποίος είχε πιάσει την τίγρη και της είχε ανοίξει το στόμα».

Ήταν τέτοια η γοητεία που ασκούσε ο Κουταλιανός στα πλήθη, που απετέλεσε μέρος της λαϊκής μας παράδοσης, και μέσω ποιημάτων με περιγραφές περιστατικών της ζωής του. Ένα απ’ αυτά και το παρακάτω που διέσωσε η προφορική παράδοση και που λάβαμε από την κ. Ειρήνη Σαμαρά, με καταγωγή από το Κούμπαο της επαρχίας Ραιδεστού της Ανατολικής Θράκης.:

Το χίλια οχτακόσια, έτος ογδόντα τρία, Κουταλιανός απέδειξε την τρομερά του ανδρεία. Απ την Κωνσταντινούπολη εβγήκε να σαλπάρει, μ ένα καράβι αγγλικό, για την Αγγλία πάει.Την ώρα που σαλπάρανε οι ναύτες με το βίντσι, Κουταλιανός κατέβηκε στην κάμαρα κι εκλείσθη.

Πάει του λέει ο πλοίαρχος, «σήκω Γραικέ επάνω, να βοηθήσεις και εσύ, τώρα που θα σαλπάρω». Του λέει κι ο Κουταλιανός «δεν το βαστάει η καρδιά μου, να βλέπω δέκα άνθρωποι, έν βίντσι να σαλπάρουν» Του λέει και ο πλοίαρχος «συ μόνος θα σαλπάρεις», «κι αν το σαλπάρω μόνος μου, τι στοίχημα μου βάζεις;». «Σου βάζω δέκα τάλιρα, και χωριστά το ναύλο και το ψωμί και το φαγί κι εκείνα ναν΄ δικά μου». Σηκώνεται ο Κουταλιανός, την αλυσίδα αρπάζει, και δια μιάς την άγκυρα, επάνω τηνε βάζει.

Ο Παναής ο Κουταλιανός δεν είναι αιμοβόρος, μα τρώει κάστρο άμα θες, και καταπίνει όρος

Έχει τα μπράτσα του Ηρακλή και τρανό μουστάκι, φοράει σκαρπίνι γυριστό και χρυσό βρακάκι

Ο Παναής Κουταλιανός σηκώνει δυο κανόνια, κι όταν βροντάνε, σκίζεται στα τρία η Ομόνοια.

Μαύρα καπέλα στη σειρά, πίσω από τη μάντρα, τρέμουνε μόνο που θωρούν τέτοιο θηρίο άντρα.

Ο Παναής Κουταλιανός και με θεριά τα βάνει, έχει τον κόσμο σπίτι του, τον ουρανό ταβάνι.

Φίλο του έχει το Θεό, τα μικρά αγγελούδια, για χάρη του ταιριάξανε τριανταδυό τραγούδια

Οι Άγγλοι όταν πήγανε κι αράξαν στην Αγγλία, στα καφενεία κάθισαν, το κάναν ομιλία. Η ομιλία δόθηκε, λόγος διεσκορπίσθη, κι εκεί μπροστά στο βασιλιά, κι εκεί υπερασπίσθη. Σαν τ΄ άκουσε ο βασιλιάς, περίεργο του εφάνη. Έστειλε την περίπολο και τόνε συλλαμβάνει. Επήγε η περίπολος και τόνε συλλαμβάνει, κι εκεί μπροστά στο βασιλιά αμέσως τόνε πάει.

Του λέει και ο βασιλιάς «έχω ένα μπεχλιβάνη, να βγείτε να παλέψετε, να δω ποιος θα προσβάλλει». Εβγήκαν να παλαίψουνε σ΄ένα φαρδύ μεϊντάνι, πλήθος λαός μαζεύτηκε να κάνουνε σεργιάνι. Ο Άγγλος το κατάλαβε πως ήταν παλικάρι, σκύβει του κάνει νόημα, κρυφά τον κουβεντιάζει.Του τάζει λίρες εκατό, να μην τόνε προσβάλλει. Την ώρα που μπλεχτήκανε, κάνει ο Γραικός πως πέφτει, παίρνει τις λίρες εκατό και του φιλά το χέρι. Οι Άγγλοι σηκωθήκανε, μετά χαράς τον πιάσαν, οι Έλληνες προσβλήθηκαν, τα χέρια τους δαγκάσαν.

Οι Έλληνες τον βρήκανε στη κάμαρη κλεισμένο. «κρίμα σε σένα Παναή, και στην παλικαριά σου, ένας αράπης ήτανε και ποιά είναι η αντρειά σου;» Τους λέει κι ο Κουταλιανός με όλη τη ψυχή του «Οι λίρες του με νίκησαν κι όχι η δύναμή του» Του λένε και οι Έλληνες «εσύ αν θέλεις λίρες, τον μπεχλιβάνη κοίταξε για να τον ενικήσεις» Εβγήκαν να παλαίψουνε σ΄ένα φαρδύ μεϊντάνι, πλήθος λαός μαζεύτηκε να κάνουνε σεργιάνι. Από μπροστά τον άρπαξε και πίσω τον τινάζει. Οι Έλληνες σηκωθήκανε, μετά χαράς τον πιάσαν, Οι Άγγλοι προσβληθήκανε, τα χέρια τους δαγκάσαν.

Ο βασιλιάς ηθέλησε να δει την αντρειά του, τού λέει «έχω ένα θεριό, τίγρη το όνομά του. Θα βγείτε να παλέψετε ίσως και το νικήσεις, αξίωμα θα σου δοθεί κι εδώ θα κατοικήσεις» Εβγήκαν να παλαίψουνε σ΄ένα φαρδύ μεϊντάνι, πλήθος λαός μαζεύτηκε να κάνουνε σεργιάνι. Πιάνει την τίγρη απ΄τα μαλλιά, ορθή την εσηκώνει Τα δυο της πόδια πισινά, καλά της τα μαγκώνει. Απλώνει το χεράκι του, το στόμα της ανοίγει, σαν τη σαρδέλα το ‘σκισε , πέρα μεριά το ρίχνει.

Να ζήσει ο Κουταλιανός που είναι παλικάρι, που πάλεψε και νίκησε τον πρώτο μπεχλιβάνη. Να ζήσει ο Κουταλιανός που είναι παλικάρι, που πάλεψε και νίκησε την τίγρη το βουβάλι.

Ο Κουταλιανός πολέμησε για δύο χρόνια στο Γαλλο-Πρωσικό Πόλεμο και έπειτα επέστρεψε στη Λατινική Αμερική όπου παντρεύτηκε και απέκτησε μια κόρη, ενώ ήταν ήδη πατέρας τεσσάρων γιων από προηγούμενο γάμο.

Οι δύο από τους γιους του έγιναν επίσης μασίστες, ενώ ο εγγονός του Δημήτριος Μακρής-Κουταλιανός (1915-1999), και ο δισέγγονός του Γεώργιος Μακρής-Κουταλιανός έγιναν παλαιστές κι αρσιβαρίστες.

Το όνομα ‘Κουταλιανός’, με τα χρόνια έγινε συνώνυμο της δύναμης, έτσι από την εποχή του Παναγή και μετά, όλοι οι μασίστες αποκαλούνταν “κουταλιανοί”.

Κατά συνέπεια το γνωστό τραγούδι του Μάνου Λοΐζου και του Λευτέρη Παπαδόπουλου, με τίτλο “Ο κουταλιανός” καμία σχέση δεν έχει με τον Παναή Κουταλιανό. Το τραγούδι γράφτηκε για έναν κατά πολύ μεταγενέστερο πλανόδιο πρώην παλαιστή, τον “Τζίμη τον τίγρη”, κεντρικό χαρακτήρα της ομώνυμης ταινίας του Παντελή Βούλγαρη, ο οποίος το έβαλε στα πόδια κατά τη διάρκεια μιας παράστασης, όταν εμφανίστηκε η γυναίκα του με τον αδερφό της, με απειλητικές διαθέσεις εναντίον του.

Το τραγούδι βέβαια, είχε επιπροσθέτως πολιτικές διαστάσεις, καθώς κεκαλυμμένα (για αποφυγή της λογοκρισίας) διακωμωδούσε τον δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο, που ενώ στον ελληνικό λαό παρουσιάζονταν άγριος και αμείλικτος, υπήρχε η γενική αντίληψη πως δεν τολμούσε να αντιγυρίσει κουβέντα στη γυναίκα του Δέσποινα.

Για τον ίδιο τον Παναή Κουταλιανό, γράφτηκε όμως ένα άλλο τραγούδι το 1976, σε στίχους του Άκου Δασκαλόπουλου και μουσική του Νότη Μαυρουδή, που απετέλεσε μέρος του άλμπουμ “Ζωγραφιές απ’ τον Θεόφιλο”.

Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά την αιτία θανάτου του Παναγή Κουταλιανού. Κάποιες μαρτυρίες αναφέρουν πως πνίγηκε κατά τη διάρκεια ψαρέματος στο Μυριόφιτο της Ανατολικής Θράκης, κάποιες άλλες πως πέθανε σε προχωρημένη ηλικία από γάγγραινα κατόπιν επεμβάσεως που πραγματοποίησε μόνος του στον εαυτό του χωρίς τη βοήθεια γιατρού, ενώ ορισμένοι ισχυρίστηκαν πως δηλητηριάστηκε από τους Τούρκους.

Η προτομή του Κουταλιανού στην πλατεία του Μουσείου Ναυτικής Παράδοσης και Σπογγαλιείας της Νέας Κούταλης Λήμνου.

Με τον μεγάλο ξεριζωμό, οι περισσότεροι κάτοικοι απ’ το νησί του Μαρμαρά που υπήρξε η πατρίδα του Παναγή Κουταλιανού (Κούταλη Προποντίδας), κατέφυγαν στη νησί της Λήμνου, όπου έφτιαξαν εκ νέου ένα πολύ όμορφο παραθαλάσσιο χωριό που ονόμασαν Νέα Κούταλη.

Ακόμα και σήμερα στα καφενεία του χωριού υπάρχουν φωτογραφίες του Παναγή Κουταλιανού, ενώ προς τιμήν του έχει στηθεί η προτομή του στην πλατεία του χωριού.

Κείμενο: Πηνελόπη Ν. Δάλλη

Πηγές:

• Η Μηχανή του χρόνου (wwwmixanitouxronou.gr)

• Βικιπαίδεια (https://el.wikipedia.org)

• Ιστοσελίδα Newsbeast.gr

• Paletaart3, Χρώμα & φως (paletaart3.wordpress.com)

• Athens Magazine (www.athensmagazine.gr)

• Στίχοι-Lyrics (www.greekstixoi.gr)