Γιώργος Σεφέρης

Μένει νὰ ξαναβροῦμε τὴ ζωή μας, τώρα ποὺ δὲν ἔχουμε πιὰ τίποτα.
Φαντάζομαι, ἐκεῖνος ποὺ θὰ ξαναβρεῖ τὴ ζωή, ἔξω ἀπὸ τόσα χαρτιά,
τόσα συναισθήματα, τόσες διαμάχες καὶ τόσες πολλὲς διδασκαλίες
θὰ εἶναι κάποιος σὰν ἐμᾶς, μόνο λιγάκι πιὸ σκληρὸς στὴ μνήμη...

Γιῶργος Σεφέρης. Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ «Τετράδιο γυμνασμάτων», ἐκδ. Ἴκαρος, 1993

Ο Γεώργιος, πρωτότοκος γιος του Στυλιανού Σεφεριάδη, από τα Βουρλά της Μικράς Ασίας, γεννήθηκε στις 13 Μαρτίου του 1900 (29 Φεβρουαρίου με το παλιό ημερολόγιο), στη Σμύρνη.

Ο Γιώργος Σεφέρης, το αγοράκι με τα λευκά, ανάμεσα στ’ αδέρφια του, στην Σκάλα Βουρλών, το 1907.

Ο πατέρας του ήταν δικηγόρος και σημαντικός κοινωνικός παράγοντας στη Σμύρνη, αλλά και άνθρωπος με λογοτεχνικές ανησυχίες. Μητέρα του Γεώργιου, ήταν η Δέσποινα Τενεκίδη που κατάγονταν απ’ τη Νάξο.

Τα αδέρφια του Γεώργιου Σεφεριάδη, όπως ήταν το πραγματικό του ονοματεπώνυμο, ήταν ο Άγγελος και η Ιωάννα η οποία αργότερα υπήρξε σύζυγος του πολιτικού Κωνσταντίνου Τσάτσου.

Το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε ο μικρός Γιώργος, ήταν γενικά προοδευτικὸ και δημοκρατικὸ.

Ο μικρός Γιώργος ξεκίνησε τις εγκύκλιες σπουδές του στη Σμύρνη αλλά τις ολοκλήρωσε στην Αθήνα, αφού η οικογένειά του εγκαταστάθηκε εκεί, από το 1914, ενώ ο πατέρας του ανέλαβε την έδρα του καθηγητή Διεθνούς Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ο Στέλιος Σεφεριάδης υπήρξε επίσης σύμβουλος Επικρατείας και ένας απ΄τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της δημοτικής γλώσσας, ενώ δύο φορές αναγκάστηκε να απαλλαγεί από τα καθήκοντά του στο Πανεπιστήμιο, εξαιτίας των δημοκρατικών του φρονημάτων (το 1920 και το 1938).

Ο Γιώργος Σεφέρης φοίτησε στη Νομική Σχολή της Σορβόνης στο Παρίσι, όπου πήρε και το διδακτορικό του. Εκεί ήρθε σε επαφή με το κίνημα του μοντερνισμού που καθόρισε την ποιητική του φυσιογνωμία.

Επιστρέφοντας στην Αθήνα, και ως υπάλληλος στο Υπουργείο Εξωτερικών από το 1926, ξεκίνησε την καριέρα του στο διπλωματικό σώμα. Υπήρξε πρόξενος στην Κορυτσά της Αλβανίας, κι έπειτα σύμβουλος τύπου στο Υπουργείο Εξωτερικών, ενώ το 1941 ακολούθησε την εξόριστη κυβέρνηση στην Αίγυπτο, τη Ν. Αφρική και την Ιταλία.

Με την απελευθέρωση επιστρέφει στην Αθήνα, όπου μένει έως το 1948 και κατόπιν διορίζεται σύμβουλος στις Πρεσβείες της Άγκυρας και του Λονδίνου και πρέσβης στον Λίβανο, τη Συρία, την Ιορδανία και το Ιράκ, ενώ από το 1957 διετέλεσε πρέσβης στο Λονδίνο απ’ όπου και αποσύρθηκε το 1962 για να επιστρέψει στην Ελλάδα.

Ο Γιώργος Σεφέρης, φοιτητής στο Παρίσι το 1920

Η πρώτη του ποιητική συλλογή Στροφή, κυκλοφόρησε το 1931, και αμέσως προκάλεσε το αθηναϊκό λογοτεχνικό ενδιαφέρον αλλά όχι μόνο με θετικές αντιδράσεις.

Θαυμαστές του υπήρξαν οι Γ. Θεοτοκάς, Γ. Κατσίμπαλης και Αν. Καραντώνης εντοπίζοντας το νέο άνεμο που έπνεε για την ελληνική ποίηση, και μεταξύ των επικριτών του, ήταν ο Άλ. Θρύλος και ο Τ.Παπατσώνης, που θεωρούσαν την ποίηση του Σεφέρη σκοτεινή, ψυχρή και άνευ συναισθήματος.

Η Στροφή σταδιακά απέκτησε σημαντικότατο συμβολικό βάρος, καθώς υπήρξε ουσιαστικά η στροφή της ελληνικής ποίησης από την παραδοσιακή, στη μοντέρνα γραφή. Σύμφωνα με τον Γιώργο Θεοτοκά, ο μοντερνισμός του Σεφέρη ήταν τολμηρός, αλλά κρατούσε το νήμα της παράδοσης, με αίσθημα ευθύνης και με σεβασμό για τη γλώσσα.

Ο Γιώργος Σεφέρης με τη σύζυγό του Μάρω.

Το 1932 παρουσιάζει τὸ ποίημα Στέρνα, χωρὶς όνομα συγγραφέα, αλλὰ υπογεγραμμένο, σε 50 αντίτυπα, αλλά ως μείζων ποιητής καθιερώνεται το 1935, με την ποιητική συλλογή Μυθιστόρημα, στην οποία τα σύμβολα που συνθέτουν την ποιητική του μυθολογία, είναι πλέον πλήρως διαμορφωμένα: το ταξίδι, οι πέτρες, τα μάρμαρα, τα αγάλματα, η θάλασσα, ο Οδυσσέας…

Στον ραδιοφωνικό σταθμό του BBC στο Λονδίνο, όπου παρουσίαζε σειρά εκπομπών, όταν υπηρετούσε την Πρεσβεία της Ελλάδος στο Λονδίνο.

Στη συνέχεια δημοσιεύει τὸ ποίημα Γυμνοπαιδία στο περιοδικὸ «Νέα Γράμματα». Ακολουθούν οι συλλογές Κίχλη το 1937, και τα: Τετράδιο Γυμνασμάτων και Ἡμερολόγιο καταστρώματος Α το 1940. Τo 1944 έρχεται τὸ Ἡμερολόγιο καταστρώματος B, και σε έντεκα χρόνια το Γ μὲ τὸν ὑπότιτλο Κύπρον οὗ μ᾿ ἐθέσπισεν.

Ολόκληρο το παραπάνω έργο του Σεφέρη εκδόθηκε από τον οίκο «Ίκαρος» με «Ποιήματα», 8η έκδοση 1975.

Πέρα όμως από το ποιητικό του έργο, ο Σεφέρης συνέγραψε μία σειρά κριτικών δοκιμίων, στα οποία τόνιζε τη σημαντικότητα της ελληνικής παράδοσης και αναδείκνυε το έργο των περιθωριακών μορφών αυτής της παράδοσης, όπως του Μακρυγιάννη και του ζωγράφου Θεόφιλου.

Ήταν άλλωστε απολύτως εξοικειωμένος τόσο με τα αρχαία κείμενα, όσο και με τον ρωμαϊκό και βυζαντινό πολιτισμό, αλλά και με τη νεότερη ιστορία:

Στη Σκάλα των Βουρλών, το 1950.

Τὰ σπίτια ποὺ εἶχα μου τὰ πῆραν. Ἔτυχε νά᾿ ναι τὰ χρόνια δίσεχτα πόλεμοι χαλασμοὶ ξενιτεμοὶ... …δὲν ξέρω πολλὰ πράγματα ἀπὸ σπίτια, ξέρω πὼς ἔχουν τὴ φυλή τους, τίποτε ἄλλο...ὅταν τελειώσει ὁ ἀρχιτέκτονας ἀλλάζουν, ζαρώνουν ἢ χαμογελοῦν ἢ ἀκόμη πεισματώνουν μ᾿ ἐκείνους ποὺ ἔμειναν μ᾿ ἐκείνους ποὺ ἔφυγαν
μ᾿ ἄλλους ποὺ θὰ γυρίζανε ἂν μποροῦσαν ἢ ποὺ χάθηκαν, τώρα ποὺ ἔγινε ὁ κόσμος ἕνα ἀπέραντο ξενοδοχεῖο... ...Ξέρεις τὰ σπίτια πεισματώνουν εὔκολα, σὰν τὰ γυμνώσεις. "

“ὁ ἑλληνισμὸς εἶναι δύσκολος, ναὶ μὰ γι᾿ αὐτὸ ἀξίζει τὸν κόπο”.

Με τους στίχους των ποιημάτων του ο Σεφέρης αγωνίζονταν να αναστηλώσει ό,τι μπορούσε από τον «κόσμο της ρωμιοσύνης», πάντα κουβαλώντας την πίκρα και τον πόνο του ξεριζωμού, το όραμα της χαμένης πατρογονικής γης, του σπιτιού που στέγασε τις παιδικές και εφηβικές του αναμνήσεις, και γενικότερα “τον καημό της ρωμιοσύνης”

“Ἡ μνήμη ὅπου καὶ νὰ τὴν ἀγγίξεις πονεῖ”.

Ο Σεφέρης υπήρξε θερμός υποστηρικτής της υπερρεαλιστικής ποίησης ενώ μεγάλη επιρροή στο έργο του, άσκησε ο συμβολισμός του Πωλ Κλωντέλ, του Έσδρα Πάουντ αλλά κυρίως η ηγετική φυσιογνωμία του μοντερνισμού στην ποίηση, Τ.Σ. Έλιοτ, του οποίου μετέφρασε δύο έργα (Έρημη Χώρα και Φονικό στην Εκκλησιά).

Απέδωσε δε, αριστοτεχνικά από τη Βίβλο στη νεοελληνική γλώσσα, το Άσμα Ασμάτων και την Αποκάλυψη του Ιωάννη.

Αξιόλογα είναι και το δοκίμιο που συνέγραψε για το ποίημα Ἐρωτόκριτος καθώς και ο Διάλογος για την ποίηση μεταξὺ Γ.Σεφέρη και Κ.Τσάτσου.

Στις 10 Απριλίου του 1941, μία μόλις μέρα μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς, ο Γιώργος Σεφέρης νυμφεύεται με την Μάρω Ζάννου, και το 1957, τοποθετείται ως Έλληνας πρεσβευτής στη Μ. Βρετανία, απ’ όπου και συνταξιοδοτήθηκε το 1962.

Ο Σεφέρης ήταν ο πρώτος Έλληνας που τιμήθηκε με Νόμπελ. Στις 10 Δεκ. 1963, στην τελετή απονομής στη Στοκχόλμη, παρέλαβε το βραβείο από τον βασιλιά της Σουηδίας, Γουσταύο. Η Σουηδική Ακαδημία είχε ξεπληρώσει ένα χρέος της προς την Ελλάδα, καθώς στο παρελθόν είχε παρακάμψει τις υποψηφιότητες του Νίκ. Καζαντζάκη και του Άγγ. Σικελιανού

Η πρώτη διάκριση που έλαβε το ποιητικό του έργο ήταν το 1946 με το “έπαθλο Παλαμά”.

Από τη δεκαετία του 1950 το έργο του μεταφράστηκε σε διάφορες γλώσσες, κυκλοφόρησε και εκτιμήθηκε και εκτός Ελλάδος.

Το1960 αναγορεύεται σε επίτιμο διδάκτορα του Cabridge, ενώ για το υπέροχο λυρικό ύφος του, που είναι εμπνευσμένο από ένα βαθύ αίσθημα για το ελληνικό πολιτιστικό ιδεώδες, σύμφωνα με τη Σουηδική Ακαδημία, ο Σεφέρης ήταν ο πρώτος Έλληνας λογοτέχνης που βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, τον Δεκέμβριο του 1963.

Ακολούθησαν πολλές τιμητικές διακρίσεις (επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, της Οξφόρδης, του Princeton, και επίτιμος ξένος εταίρος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών.

Ποιήματα του Σεφέρη μελοποιήθηκαν από αρκετούς συνθέτες (Μ.Θεοδωράκη, Ν. Μαμαγκάκη, Μ. Πασχαλίδης, Αφοί Κατσιμίχα, Ηλ. Ανδριόπουλος, Δ. Μούτσης, Θ. Μικρούτσικος, Τ.Τάβενερ κ.ά)

Ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης εκφράζει την άποψη για το καθεστώς της Δικτατορίας που επιβλήθηκε στην Ελλάδα στις 21 Απριλίου 1967. Μιλάει από το μικρόφωνο του βρετανικού σταθμού BBC

Τον Μάρτιο του 1969, ο Σεφέρης προχώρησε στην περίφημη δήλωση στο BBC σχετικά με τη χούντα των συνταγματαρχών, λέγοντας μεταξύ άλλων πως:

Είναι μια κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης, όπου όσες πνευματικές αξίες κατορθώσαμε να κρατήσουμε ζωντανές, με πόνους και με κόπους, πάνε κι αυτές να καταποντισθούν μέσα στα ελώδη στεκάμενα νερά.

Μια δήλωση που άγγιξε τις καρδιές των Ελλήνων κι έδωσε πνοή στην αγωνιστική διάθεση της νεολαίας.

Το 1970 και 1971 με τα ποιήματά του: «Οἱ Γάτες τ᾿ Ἅι-Νικόλα» καὶ «Ἐπὶ Ἀσπαλάθων», κατετάγη για πάντα στις συνειδήσεις των Ελλήνων ως ένας από τους ποιητές της ελευθερίας.

Η νεκρική λιτανεία προς το πρώτο νεκροταφείο, υπό τον ήχο των απαγορευμένων τραγουδιών της εποχής

Τον Αύγουστο του 1971, ο Γιώργος Σεφέρης υπέστη χειρουργική επέμβαση στον δωδεκαδάκτυλο και στις 20 Σεπτεμβρίου κατέληξε, κατόπιν μετεγχειρητικών επιπλοκών.

Ο θάνατός του συντάραξε την Ελλάδα, απ’ άκρη σ’ άκρη, καθώς εκτός απ’ τον ποιητή, χάθηκε ο πνευματικός Άνθρωπος, ο εμπνευστής, ο αγωνιστής.

Στις 22 Σεπτεμβρίου η κηδεία του έλαβε αντιδικτατορικό χαρακτήρα.

Κατά τη διάρκεια της νεκρώσιμης πομπής, το πλήθος έκοψε την κυκλοφορία των οχημάτων και στη στάση μπροστά στην Πύλη του Αδριανού, τραγουδούσε το απαγορευμένο από τη χούντα ποίημα του εκλιπόντος Άρνηση (Στο περιγιάλι το κρυφό), σε μουσική του Μίκη Θεοδωράκη και το Πότε θα κάνει ξαστεριά.

Την επομένη της κηδείας, η εφημερίδα Το Βήμα, δημοσιεύει το τελευταίο ποίημα του Γιώργου Σεφέρη Επί Ασπαλάθων, που αποτελούσε άλλη μία καταγγελία εναντίον της δικτατορίας.

Κείμενο: Πηνελόπη Ν. Δάλλη

Πηγές:

• Λίνος Πολίτης, Iστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, MΙET, Aθήνα (23) 2017.

• Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών users.uoa.gr

• Sansimera.gr/biographies

• Γιώργος Σεφέρης σελίδα fb, @GiorgosSeferisGeorgeSeferis

• Κέντρο ελληνικής γλώσσας, greek-language.gr/