Σπεντζοφάι
Χιονισμένο Πήλιο, φωτογραφία από: https://www.newmoney.gr/
Το σπεντζοφάι, αποτελεί ένα από τα βασικά παραδοσιακά φαγητά του Πηλίου, και της ευρύτερης περιοχής του. Ονομάστηκε έτσι από το βασικό συστατικό του, τις σπέντζες, όπως ονομάζουν οι Πηλιορείτες μία συγκεκριμένη ποικιλία καυτερής πιπεριάς.
Η πιπεριά αυτή λέγεται σπέντζα και σε άλλες περιοχές της χώρας αλλά και στα αρβανίτικα, ενώ σε κάποια μέρη, σπέντζα ονομάζουν και το ράμφος του κόκκορα (πιθανόν λόγω ομοιότητας χωρίς να είναι σαφές ποιό ονομάστηκε έτσι πρώτο).
Αναφορά στις πιπεριές με την ονομασία “σπέντζες” γίνεται και από τον Παπαδιαμάντη ο οποίος ζούσε στη γειτονική στο Πήλιο, Σκιάθο, στο έργο του Ρόδινα ακρογιάλια.
Η λέξη σπέντζα κατά πάσα πιθανότητα προέρχεται από την λατινική λέξη species (=είδη), που στην υστερολατινική μεταφραζόταν και ως μπαχαρικά. Την λέξη χρησιμοποίησαν οι Ιταλοί για το spezie, οι Γάλλοι για το épices, οι Άγγλοι για το spice, προκειμένου να αποδώσουν γενικώς τη λέξη μπαχαρικά, που κατά τον μεσαίωνα ήταν πολύτιμα και χρησιμοποιούνταν κυρίως για την παρασκευή φαρμάκων και καλλυντικών. Έτσι, οι φαρμακοποιοί την εποχή των Ενετών ονομάζονταν speziers, λέξη που πέρασε μέσω των Ιονίων νησιών και στην ελληνική γλώσσα (σπετσιέρης=φαρμακοποιός).
Η Spezieria (φαρμακείο) της Santa Maria della Scala, φωτογραφία από: https://www.lasinodoro.it
Μία άλλη εκδοχή, θέλει το σπεντζοφάι να ονομάζεται έτσι από το ιταλικό spezzatino (ένα είδος κοκκινιστού κρέατος με κρεμμύδια), η οποία όμως δεν είναι αρκετά πειστική καθώς η μόνη ομοιότητα των δύο φαγητών είναι η ντομάτα.
Μία τρίτη εκδοχή υποστηρίζει πως το φαγητό ονομάστηκε έτσι κατά την τουρκοκρατία, όταν επιβλήθηκε στους μη μουσουλμάνους, η İspençe (ελληνιστί: σπέντζα), ένα είδος φόρου για την έγγεια ιδιοκτησία, χωρίς να διευκρινίζεται με ποιον λόγο συνδέθηκαν οι δύο έννοιες.
Μία ακόμη εκδοχή, θέλει το φαγητό να αποκαλείται σπετσοφάι και να συνδέεται με το νησί των Σπετσών, χωρίς όμως να διευκρινίζεται με ποιόν τρόπο.
Σε κάθε περίπτωση πάντως, το φαγητό αυτό φτιάχνονταν κατά κανόνα στα διάφορα χάνια και στις ταβέρνες των χωριών του Πηλίου, μόνο με σπέντζες, ντομάτα και ντόπια λουκάνικα (από μείγμα χοιρινού και γίδινου κρέατος) και είχε πικάντικη γεύση “για να τραβάει κρασί” και “να ζεσταίνει τα σωθικά” των περιπλανώμενων στις χιονισμένες πηλιορείτικες βουνοπλαγιές.
φωτογραφία από: https://www.biomastores.gr/
Με την πάροδο των χρόνων, αλλά και αναλόγως των προτιμήσεων της/του κάθε μάγειρα/μαγείρισσας, οι σπέντζες συχνά αντικαθίστανται με διαφόρων ειδών πιπεριές, ενώ στο φαγητό συχνότατα προστίθενται μελιτζάνες. Ενίοτε δε, συναντάμε παραλλαγές με επιπλέον υλικά, όπως κρεμμύδια, πράσα, καρότα, σουτζούκι κ.ά.
Συνταγή
Υλικά:
ένα κιλό πηλιορείτικα λουκάνικα
ενάμιση κιλό ντομάτες για φαγητό (ψιλοκομμένες)
ένα κιλό πιπεριές (κατά προτίμηση κέρατο πράσινες)
μία-δύο καυτερές πιπερίτσες (προαιρετικά)
μισή κούπα ελαιόλαδο (και όσο χρειαστεί για το τηγάνισμα)
αλάτι και πιπέρι
(προαιρετικά ένα κιλό μελιτζάνες)
φωτογραφία από: https://www.huffingtonpost.gr
Εκτέλεση:
Κόβουμε το λουκάνικο σε χοντρές ροδέλες τις οποίες τηγανίζουμε και από τις δύο πλευρές για 5 λεπτά σε ελάχιστο ελαιόλαδο. Αφαιρούμε τα σπόρια και το κοτσάνι από τις πιπεριές και τις τηγανίζουμε για άλλα 5 λεπτά. Εάν επιλέξουμε να προσθέσουμε μελιτζάνες, αφαιρούμε τα κοτσάνια και μέρος από τη φλούδα, τις ξεπικρίζουμε σε νερό και αλάτι, τις στραγγίζουμε και τις κόβουμε σε χοντρά κομμάτια πριν τις τηγανίσουμε κι αυτές για λίγη ώρα.
Εάν επιθυμούμε να κάνουμε το φαγητό μας ελαφρύτερο, μπορούμε αντί να τηγανίσουμε τα υλικά μας, να τα ψήσουμε στο φούρνο μας (στο γκριλ και από τις δύο πλευρές), ενώ παραλείποντας το λουκάνικο, το σπεντζοφάι μας γίνεται νηστίσιμο (ή/και χορτοφαγικό).
Στη συνέχεια, βάζουμε σε μία κατσαρόλα τις ψιλοκομμένες ντομάτες και τις βράζουμε σε σιγανή φωτιά για 10 λεπτά (προσθέτοντας εάν θέλουμε ελάχιστη ζάχαρη). Ρίχνουμε μισό ποτήρι λάδι (αν βάλουμε και μελιτζάνες, αυξάνουμε αναλόγως την ποσότητα του ελαιόλαδου και της ντομάτας) και τα λουκάνικα και ανακατεύουμε ελαφρώς.
φωτογραφία από: https://www.zygosmeat.gr
Μπορούμε στο στάδιο αυτό να προσθέσουμε και λίγο από το λάδι στο οποίο τηγανίσαμε τα λουκάνικα για επιπλέον νοστιμιά (όμως το φαγητό μας θα γίνει πιο βαρύ). Έπειτα προσθέτουμε τις πιπεριές (και τις μελιτζάνες), ανακατεύουμε πολύ προσεκτικά και τα αφήνουμε να βράσουν για ένα τέταρτο της ώρας περίπου. Μόλις κλείσουμε τη φωτιά, ρίχνουμε και το αλατοπίπερο.
Το σπεντζοφάι κατά κανόνα συνοδεύεται με τυρί φέτα, ενώ κατά κοινή ομολογία είναι νοστιμότερο αφού κρυώσει.
Πηγές ιστορικών στοιχείων:
http://www.greeklanguage.ru
https://sarantakos.wordpress.com
https://www.huffingtonpost.gr
