Ψηφιδωτό του Διονύσου (Οικία Προσωπείων, Δήλος)

Άποψη της Οικίας των Προσωπείων στη Δήλο

Χτισμένη στους πρόποδες του όρους Κύνθου, νοτιοανατολικά του λιμένα του νησιού και δίπλα στην Οικία των Δελφινιών, η Οικία των Προσωπείων, ανήκει στην ευρύτερη περιοχή της συνοικίας του Θεάτρου.

Κοντά της, βρίσκεται ο Ξενώνας και το Θέατρο με τη δεξαμενή που συγκέντρωνε τα όμβρια ύδατα. Η είσοδος του κεντρικού δρόμου της συνοικίας, οδηγεί στις Οικίες της Τρίαινας, του Διονύσου, και της Κλεοπάτρας.

Πρόκειται για ένα κτηριακό συγκρότημα τεσσάρων πολυτελών κατοικιών, με καλοδιατηρημένα ψηφιδωτά δάπεδα, που χρονολογείται στο 2ο αιώνα π.Χ.

Στην κεντρική κατοικία, υπάρχει αίθριο με περιστύλιο ροδιακού τύπου. Οι κιονοστοιχίες των περιστυλίων αυτού του τύπου, δίνουν περισσότερο ύψος στα κύρια δωμάτια για λόγους φωτισμού, ενώ οι άλλες πλευρές, στηρίζονται σε χαμηλότερα επιστύλια, στων οποίων τους γωνιακούς κίονες, υπήρχαν απλές ή διακοσμημένες με διάφορα γλυπτά, προεξοχές.

Στο αίθριο της Οικίας των Προσωπείων, βλέπουν τα παράθυρα τεσσάρων δωματίων με εξαιρετικά ψηφιδωτά δάπεδα, και απομιμήσεις μαρμάρων με μεγάλα κομμάτια κονιαμάτων.

Η Οικία των Προσωπείων στη Δήλο

Τα επιδαπέδια ψηφιδωτά που άντεξαν στο χρόνο, βρίσκονταν όλα στο εσωτερικό των δωματίων, εκτός από αυτό που απεικονίζει δύο δελφίνια, και βρίσκεται στο κατώφλι του τέταρτου δωματίου.

Το δάπεδο μιας από τις κεντρικές αίθουσες του οικήματος, κοσμούν διάφορα θεατρικά προσωπεία, στα οποία οφείλει και το όνομά του, καθώς δεν προκύπτει άλλο στοιχείο σχετικά με τη λειτουργία του.

Η συνοικία του Θεάτρου στην οποία ήταν χτισμένη η Οικία των Προσωπείων ήταν η παλαιότερη και η ακριβότερη της πόλης.

Κατά συνέπεια, επιδιώκονταν η όσο το δυνατόν καλύτερη εκμετάλλευση των οικοπέδων, με αποτέλεσμα τη μεγάλη διαφοροποίηση στις κατόψεις των κτηρίων, και σε κάποιες περιπτώσεις την ένωση δύο μικρών οικιών, για την κάλυψη των αναγκών της ίδιας οικογενείας.

Εξαιτίας της άναρχης δόμησης, της μορφολογίας του εδάφους, και του μεγάλου ύψους των σπιτιών, οι δρόμοι της συνοικίας, αν και πλακόστρωτοι, ήταν ακανόνιστοι, με μικρό πλάτος, υγροί και ανηφορικοί. Τα σπίτια συνδέονταν με το κεντρικό αποχετευτικό δίκτυο, που οδηγούσε τα λύματα στη θάλασσα.

Οι πλούσιες κατοικίες γειτόνευαν με τις μέτριες,  χωρίς ταξικό διαχωρισμό, ενδεχομένως λόγω της αλληλεξάρτησης στις κοινωνικές σχέσεις, αν και οι περισσότεροι κάτοικοι της συνοικίας, ανήκαν σε μια υποτυπώδη τάξη της αριστοκρατίας, που ασχολούνταν με το εμπόριο και τις γεωργο-κτηνοτροφικές εργασίες.

Τα αρχοντικά τους σπίτια, εμπεριείχαν χώρους με εξοπλισμό για την επεξεργασία των σταφυλιών, κελάρια, και αποθηκευτικούς χώρους με μεγάλα πιθάρια.

Στα μπροστινά μέρη του σπιτιών, διατηρούνταν μικρά καταστήματα στα οποία οι δούλοι πουλούσαν τα προϊόντα παραγωγής των ιδιοκτητών. Η επικοινωνία με το εσωτερικό της οικίας, γίνονταν μέσω μιας πόρτας που καταργούνταν με τοίχο σε περίπτωση ενοικίασης του καταστήματος.

Το Ψηφιδωτό του Διονύσου

Στη βορειοανατολική γωνία του περιστυλίου της Οικίας των Προσωπείων, βρίσκεται δωμάτιο με ψηφιδωτό δάπεδο, που απεικονίζει τον Διόνυσο καθισμένο στην πλάτη ενός αιλουροειδούς.

Δήλος, Οικία των Προσωπείων, δωμάτιο του Διονύσου, ακουαρέλα.

Δεξιά του και αριστερά του, σε χωριστά πλαίσια, παριστάνονται δύο κένταυροι. Ο θεός, φοράει έναν ανοιχτόχρωμο ποδήρη χιτώνα με κοντά μανίκια, ενώ διακρίνεται δεύτερο ρούχο, σκουρότερου χρώματος, που καλύπτει τα χέρια του.

Τυλιγμένο ψηλά στα πόδια του, υπάρχει ιμάτιο σε χρώμα χρυσαφί, και στο κεφάλι φοράει στεφάνι από κισσό. Με το δεξί του χέρι επιδεικνύει έναν θυρσό, και με το αριστερό, ένα τύμπανο.

Τα έντονα χρώματα και σχέδια του έργου, αναθεωρώντας την αρχή της γεωμετρικότητας, διατηρούν τα γεωμετρικά θέματα ως συμπληρωματική διακόσμηση.

Η χαρακτηριστική εικόνα του Διονύσου ως ιππέας ενός άγριου ζώου, κατέχει σημαντική θέση, στα πολύπλοκα εκλεπτυσμένα ψηφοθετήματα αυτής της εποχής.

Οι βλαστόσπειρες κλήματος και τα κισσόφυλλα, που ως αγαπημένα φυτά του θεού, συμπεριλαμβάνονταν συνήθως στους χώρους συμποσίων, είναι παρόντα και σε αυτήν την απεικόνιση, τόσο στο κεφάλι του Διονύσου, όσο και στο λαιμό του ζώου.

Το ψηφιδωτό του Διονύσου

Ο Διόνυσος, επιβάλλεται στη φύση και χαλιναγωγεί τη βία των άγριων ζώων, ενώ οι Κένταυροι τον περιβάλλουν ως ενδιάμεσοι του θεϊκού και του ανθρώπινου κόσμου αναδεικνύοντας το θρίαμβό του.

Μαζί με το αρπακτικό, μπαίνει στην ελληνική οικία, ο άγριος κόσμος μιας ανθρώπινης μορφής του θεού ο οποίος πλαισιωμένος από το θίασό του επισημαίνει την υπακοή και την απόδοση τιμής, των άγριων ζώων στο πρόσωπό του.

Ο θύρσος στο χέρι του, συμβολίζει το θρίαμβό του στην Ανατολή, και η θέση του ψηφιδωτού ήταν σε θέση τέτοια, που επέτρεπε την οπτική επαφή στους συμποσιαστές, και τη συμμετοχή τους στον εορτασμό του θριάμβου αυτού, όντες κείμενοι στις κλίνες του συμποσίου.

Με την εισαγωγή της άγριας φύσης στην οικία, εμμέσως, αποδίδεται στο Διόνυσο μία εκπολιτιστική διάσταση. Η συγκεκριμένη απεικόνισή του εξυμνεί έναν θεό εκπολιτιστή, δυνατό και ταυτόχρονα ευγενικό που εξημερώνει τη φύση με τον ίδιο τρόπο που μεταμόρφωσε τα σταφύλια σε κρασί.

Πληροφορίες για την ιστορια της Δηλου εδω: https://mnimesellinismou.com/arxaiotita/dilos

Κείμενο: Πηνελόπη Ν. Δάλλη

Πηγές:

• Χατζηδάκης, Π.Ι., Δήλος. Ίδρυμα Ι. Σ. Λάτση – ΟΛΚΟΣ, Αθήνα, 2003

• Α. Παπαγιαννοπούλου κ.α, Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση Ελληνικής  Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας: Προϊστορική και Κλασική Τέχνη,. Πάτρα: ΕΑΠ, 1999

• Guimier-Sorbets, Α-Μ., 2009. «Η παρουσία του Διονύσου στην ελληνική οικία: Ελληνιστικά Ψηφιδωτά», Αρχαιολογία και Τέχνες, 2009

• Trümper,M, H κατοικία στην υστεροελληνιστική Δήλο, Αρχαιολογία και Τέχνες, 2010

• Χατζηδάκης, Π.Ι., Δήλος, Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς  από το 1990. Οδυσσεύς.

• https://www.flickr.com/photos/twiga_swala/2986598771

• Περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες