Η “βαρβάρα” από την αρχαιότητα, στα πρωτοχριστιανικά χρόνια & 4 παραδοσιακές συνταγές

Το έθιμο της “βαρβάρας” συμβολίζοντας την πανσπερμία, έρχεται από την αρχαιότητα, ως κατάλοιπο της λατρείας της θεάς Εκάτης, και πρόκειται για ένα είδος ασουρέ.

Τα “Εκαταία” εορτάζονταν στην αρχή του χειμώνα, με τις αποθήκες της Αρχαίας Θράκης, γεμάτες από στάρια και αποξηραμένους καρπούς. Αυτά χρησιμοποιούνταν για το Εκαταίο Δείπνο, ως αναίμακτη προσφορά στη θεά, με αντάλλαγμα την προστασία ανθρώπων και σπαρτών.

Το αρχαιοελληνικό έθιμο πέρασε, μέσω του Βυζαντίου, και σε άλλους λαούς, ενώ αντικαταστάθηκε απ’ τη “βαρβάρα”, λόγω της σύνδεσής του με ένα περιστατικό των πρωτοχριστιανικών χρόνων:

Ο πατέρας της Αγίας Βαρβάρας, ο Διόσκουρος, όντας φανατικός αντιχριστιανός, έδωσε εντολή στους εμπόρους άρτου και τροφίμων της περιοχής του, να δηλητηριάσουν ό,τι προορίζονταν για τους χριστιανούς. Η κόρη του όμως που το άκουσε, προειδοποίησε τους χριστιανούς, να περιοριστούν στα αποθέματα τροφίμων που υπήρχαν στα σπίτια τους. Οι προμήθειες σύντομα τελείωσαν, κι αυτά που απέμειναν ήταν μια ποικιλία καρπών, που δεν αρκούσαν για κανονικά γεύματα. Αυτοσχεδιάζοντας λοιπόν, ανακάτευαν κάθε φορά, ό,τι μπορούσαν να συλλέξουν.

Έτσι οι χριστιανοί σώθηκαν από τη δηλητηρίαση, χάρη στη Βαρβάρα, που στη συνέχεια υπέστη φρικτά βασανιστήρια και θανατώθηκε από τα χέρια του πατέρα της, επειδή ασπάστηκε τον χριστιανισμό. Σε ανάμνηση της σωτηρίας τους οι χριστιανοί, έδωσαν το όνομά της στο έθιμο της “βαρβάρας”, που κατέστη αναπόσπαστο κομμάτι της λαϊκής παράδοσης πολλών περιοχών, και ιδίως του Πόντου, της Κωνσταντινούπολης, και της Θράκης, όπου συνήθως η συνταγή περιέχει εννέα υλικά. Στην Αδριανούπολη και στη Μακρά Γέφυρα, πρόσθεταν στη “βαρβάρα” και μερικά κουκιά, που ήταν γούρι για όποιον τα έβρισκε.

(περισσότερα για το το έθιμο και την Αγ. Βαρβάρα, βλ. https://mnimesellinismou.com/vizantiokaixristianismos/nikolovarvara)

Ακολουθούν τέσσερις απ’ τις δημοφιλέστερες συνταγές για την παρασκευή της “βαρβάρας”, δεν έχετε παρά να διαλέξετε αυτή που σας ταιριάζει, ή/και να αυτοσχεδιάσετε ως προς την προσθήκη ή αφαίρεση καρπών:

1η συνταγή (δημοφιλής στη Θράκη)

Υλικά:

• μισό κιλό αποφλοιωμένο σιτάρι

• 2 φλυτζάνια ζάχαρη

• 1 φλιτζάνι ξανθές σταφίδες

• 10 ξερά σύκα ψιλοκομμένα

• 1 βάζο ταχίνι

• κανέλα, καρύδια, και όποιον άλλον καρπό επιθυμείτε (αμύγδαλα,δαμάσκηνα, χουρμάδες, βερίκοκα, ακτινίδια, ρόδια κλπ)

Εκτέλεση:

• Το βράδυ της προπαραμονής της γιορτής, πλένουμε το σιτάρι και το μουλιάζουμε σε νερό.

Την επομένη, το πλένουμε καλά, το στραγγίζουμε και το βράζουμε καλά. Πολτοποιούμε περισσότερη απ’ τη μισή ποσότητα, και το ξαναβράζουμε μαζί με τις σταφίδες σε χαμηλή φωτιά. Ρίχνουμε τα σύκα και τα αφήνουμε να βράσουν καλά όλα μαζί ανακατεύοντας συχνά ώσπου να χυλώσει το μείγμα.

Προσθέτουμε τη ζάχαρη και ανακατεύουμε ώσπου να λιώσει. Κατεβάζουμε απ’ τη φωτιά και ρίχνουμε το ταχίνι ανακατεύοντας καλά. Σερβίρουμε σε μπολάκια, πασπαλίζουμε με καρύδια και κανέλα. Διακοσμούμε με ένα χουρμά κι ένα δαμάσκηνο (χωρίς το κουκούτσι) στο κάθε μπολάκι.

2η συνταγή (ποντιακή εκδοχή)

Υλικά

• μισό κιλό σιτάρι αποφλοιωμένο

• μισό φλιτζάνι μαύρες σταφίδες

• μισό φλιτζάνι καρύδια χοντροκομμένα

• μισό φλιτζάνι αμύγδαλα ξεφλουδισμένα και χοντροκομμένα

• μισό φλιτζάνι καλαμπόκι

• μισό φλιτζάνι φασόλια ψιλά

• ένα φλιτζάνι νισεστέ ή κορν φλάουρ

• ένα φλιτζάνι ζάχαρη

• κανέλα και σουσάμι για το στόλισμα

Εκτέλεση

• Προετοιμάζουμε το σιτάρι όπως στην προηγούμενη συνταγή, απ’ την προπαραμονή της γιορτής, και με τον ίδιο τρόπο προετοιμάζουμε τα φασόλια και το καλαμπόκι.

  Βράζουμε το σιτάρι τα φασόλια και το καλαμπόκι, για μια-δύο ώρες σε δύο λίτρα νερό περίπου, ώσπου να χυλώσει. Παρακολουθούμε τον βρασμό και προσθέτουμε νερό όποτε χρειαστεί. Σε ένα άλλο σκεύος ανακατεύουμε τη ζάχαρη και το νισεστέ με ένα ποτήρι νερό, και τα βράζουμε για λίγο (ώσπου να πήξουν καλά). Βάζουμε τα δύο μείγματα στο ίδιο σκεύος και προσθέτουμε τα καρύδια, τα αμύγδαλα και τις σταφίδες. Σερβίρουμε σε μπολάκια και πασπαλίζουμε με το σουσάμι και την κανέλα.

3η συνταγή (δημοφιλής στην Κωνσταντινούπολη)

Υλικά

• μισό κιλό σιτάρι

• 1 φλιτζάνι ρυζάλευρο

• 2 φλιτζάνια αμύγδαλα χοντροκομμένα

• 2 φλιτζάνια σταφίδες ξανθές

• μισό φλιτζάνι σταφίδες μαύρες

• 4 φλιτζάνια ζάχαρη

• 9-10 ξερά βερίκοκα σε κομματάκια

• 9-10 ξερά σύκα σε κομματάκια

• 2 φλιτζάνια καρύδια χοντροκομμένα

• 4-5 καρφάκια γαρύφαλλο

• μισό φλιτζάνι ανθόνερο

• Για το στόλισμα: κανέλα, ρόδια και ξηρούς καρπούς χοντροκομμένους

Εκτέλεση

Προετοιμάζουμε το σιτάρι όπως στην πρώτη συνταγή, απ’ την προπαραμονή της γιορτής.

Στο ίδιο νερό που το μουλιάσαμε, το βράζουμε μέχρι να μαλακώσει συμπληρώνοντας όσο νερό χρειαστεί (1,5-2 λίτρα περίπου). Αφού βράσει καλά, προσθέτουμε τα γαρύφαλλα και όλους τους ξηρούς καρπούς (εκτός απ’ τα σύκα). Τα βράζουμε όλα μαζί για ακόμα10 λεπτά περίπου. Στη συνέχεια, λιώνουμε το ρυζάλευρο σε λίγο νερό, και το προσθέτουμε στο μείγμα, μαζί με τη ζάχαρη και τα σύκα και βράζουμε για άλλα 10 λεπτά. Έπειτα προσθέτουμε το ανθόνερο, ανακατεύουμε ελαφρά, και κατεβάζουμε την κατσαρόλα από την φωτιά. Σερβίρουμε σε μπολάκια και στολίζουμε με τα υλικά του στολίσματος.

4η συνταγή (δημοφιλής σε πολλές περιοχές)

Υλικά

• μισό κιλό σιτάρι αποφλοιωμένο

• ένα φλιτζάνι ζάχαρη

• μισό φλιτζάνι αλεύρι για όλες τις χρήσεις

• ένα κουταλάκι του γλυκού κανέλα

• ένα φλιτζάνι σταφίδες

• ένα φλιτζάνι καρύδια

• μισό φλιτζάνι αμύγδαλα

• μισό φλιτζάνι σουσάμι

• μισό φλιτζάνι ρόδια

• λίγο αλάτι

• Για το στόλισμα χρησιμοποιούμε κανέλα και ποικιλία καρπών (βλ.πρώτη συνταγή)

Εκτέλεση

• Προετοιμάζουμε το σιτάρι όπως στην πρώτη συνταγή, απ’ την προπαραμονή της γιορτής.

Βάζουμε το σουσάμι σε ένα ταψάκι, στο φούρνο στους 200 βαθμούς (ή σ’ ένα τηγάνι) και το καβουρντίζουμε ώσπου να ροδίσει ελάχιστα. Όταν κρυώσει, το αλέθουμε ή το ψιλοκοπανίζουμε. Το ίδιο περίπου κάνουμε και με το αλεύρι, μόνο που αυτό θέλει λίγο περισσότερη ώρα, και πρέπει να το ανακατεύουμε συχνά (γιατί καίγεται εύκολα και πικρίζει).

Αφού πλύνουμε και στραγγίξουμε το σιτάρι, το βράζουμε σε περίπου ενάμιση λίτρο νερό, με ελάχιστο αλάτι, για 15 λεπτά. Έπειτα προσθέτουμε τη ζάχαρη και την κανέλα και ανακατεύουμε ρίχνοντας λίγο λίγο το αλεύρι. Αφήνουμε το μείγμα να βράσει για λίγα λεπτά και να είναι ελαφρώς κρεμώδες. Το κατεβάζουμε απ’ τη φωτιά, προσθέτουμε όλους τους καρπούς ανακατεύοντας προσεκτικά. Αδειάζουμε το μείγμα σε μπολάκια, κι όταν κρυώσει και πήξει, στολίζουμε με ξηρούς καρπούς και ρόδια.

Κείμενο: Πηνελόπη Ν. Δάλλη

Πηγές:

• https://www.dogma.gr/

• https://mardisworld1.blogspot.com

• https://www.chefoulis.gr

• https://www.cityportal.gr/

• https://www.hatzifotiou.gr/

• https://www.sintagoulis.gr

• https://www.dailycious.gr

• http://www.alleycraft.gr

• https://www.vimaorthodoxias.gr

• https://poimin.gr/