Φανουρόπιτα (ιστορία + συνταγές)
Ο Άγιος Φανούριος έχει συνδεθεί στην λαϊκή συνείδηση με την εξεύρεση χαμένων αντικειμένων, την καλοτυχία, ή ακόμα και την εκπλήρωση μιας προσδοκίας (π.χ. ιδανικό ταίρι για τις/τους ανύπαντρες/ους). Το γεγονός αυτό προφανώς απορρέει από το όνομά του που παραπέμπει στη λέξη “φανέρωμα”, ενώ στις εικόνες του παριστάνεται να κρατάει ένα αναμμένο κερί.
Ως “ανταμοιβή” του Αγίου, συνηθίζεται το τάξιμο μιας νηστίσιμης πίτας, αποτελούμενης από επτά ή εννέα υλικά, καθώς οι αριθμοί αυτοί θεωρούνται ιεροί από την εποχή του Πυθαγόρα ακόμα, και συνδέονται με διάφορους συμβολισμούς (π.χ. τα μυστήρια της εκκλησίας, τις μέρες δημιουργίας του κόσμου, τα τάγματα των αγγέλων κ.ά).
Σύμφωνα με την παράδοση, η πίτα φτιάχνεται ως δέηση για τη συγχώρεση των αμαρτιών της μητέρας του Αγίου, για τις οποίες ο ίδιος θλίβονταν ιδιαιτέρως. Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης μάλιστα αναφέρει πως σε κάθε επίκληση του Αγίου Φανουρίου, οι πιστοί οφείλουν να λένε «Θεός σχωρέσ’ τη μητέρα του».
Όλα τα παραπάνω βέβαια δεν αφορούν θεολογικά ζητήματα αλλά λαϊκούς θρύλους και παραδόσεις, καθώς δεν έχουν διασωθεί πληροφορίες ούτε για την οικογένεια του Αγίου Φανουρίου αλλά ούτε για την “ειδικότητά” του στην εξεύρεση απωλεσθέντων. Ο ιερέας που διαβάζει τις πίτες, το κάνει “εις μνήμην του Αγίου Φανουρίου” και όχι της μητέρας του, ενώ ιστορικά παρέμενε αγνοούμενος έως τον 14ο αιώνα που βρέθηκε η εικόνα του στη Ρόδο. Στην εικόνα αυτή, απεικονίζεται ως ένας νεαρός στρατιώτης ο οποίος υπέστη 12 μαρτύρια, με αρκετές ομοιότητες με αντίστοιχες εικόνες του Αγ. Γεωργίου.
Σε κάθε περίπτωση θεωρείται ιδιαιτέρως θαυματουργός, ενώ η παρασκευή της φανουρόπιτας ακολουθεί συγκεκριμένο τελετουργικό. Πριν ξεκινήσουν τη διαδικασία, οι νοικοκυρές θύμιαζαν τον χώρο και άναβαν ένα κερί ενώ συνήθως διάβαζαν μία από τις παρακάτω ευχές:
1) Κύριε Ιησού Χριστέ, ο Ουράνιος Άρτος, ο της βρώσεως της μενούσης εις τον αιώνα πλουσιοπάροχος χορηγός, ο δοτήρ των αγαθών, ο δέ Ηλιού τροφήν αγεώργητον πηγάσας, η ελπίς των απηλπισμένων, η βοήθεια των αβοηθήτων και σωτηρία των ψυχών ημών. Ευλόγησον τα δώρα ταύτα και τους ταύτα σοι προσκομίσαντας, εις δόξαν σήν και τιμήν του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Φανουρίου. Παράσχου δέ, αγαθέ, τοις ευπρεπίσασι τους πλακούντας τούτους, πάντα τά εγκόσμια καί υπερκόσμια αγαθά σου. Εύφρανον αυτούς εν χαρά μετά του προσώπου σου, δείξον αυτοίς οδούς προς σωτηρίαν. Τα αιτήματα τών καρδιών αυτών καί πάσαν τήν βουλήν αυτών ταχέως πλήρωσον, οδηγών αυτούς προς εργασίαν τών εντολών σου, ίνα διά παντός εν ευφροσύνη καί αγαλλιάσει υμνώσι καί δοξάσωσι το πάντιμον καί μεγαλοπρεπές όνομά σου, πρεσβείαις της υπερευλογημένης Θεοτόκου, του αγίου ένδοξου νεομάρτυρος Φανουρίου, του Θαυματουργού, καί πάντων σου τών αγίων. Αμήν.
2) Φανέρωσον, δι᾿εὐχῆς τοῦ Μεγαλομάρτυρος πᾶν κεκρυμμένον ἢ ἀπολεσθὲν ἐπιθυμητὸν ἀγαθόν, φανέρωσον πρόσωπον ποθητόν, φανέρωσον ὁδὸν ἀγαθήν, ἐν ᾗ δεῖ πορευθῆναι αὐτοὺς ἀσφαλῶς, φανέρωσον πᾶσαν ἐν τῷ μέλλοντι χαράν, φανέρωσον τὸ ἔκπαγλον καὶ θεῖον Πρόσωπόν Σου, χαρμοσύνως καὶ κατανυκτικῶς, καταλαμπρύνον καὶ κατευφραῖνον τὴν ζωὴν αὐτῶν.
Οι φανουρόπιτες φτιάχνονται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, αλλά κυρίως την παραμονή της γιορτής του Αγίου Φανουρίου, (27 Αυγούστου). Αφού ευλογηθούν, τα επτά πρώτα κομμάτια μοιράζονται στο εκκλησίασμα, και τα υπόλοιπα στην οικογένεια, γείτονες, συγγενείς και φίλους.
Όπως συμβαίνει πάντα, οι συνταγές διαφοροποιούνται από τόπο σε τόπο καθώς επεμβαίνουν οι συνήθειες, οι προτιμήσεις της οικογένειας αλλά και η δημιουργική πρωτοβουλία της κάθε νοικοκυράς.
Διατηρώντας πάντα την προϋπόθεση της νηστίσιμης συνταγής, και με βασικά υλικά το αλεύρι, το λάδι και το πορτοκάλι, συναντάμε παραλλαγές με μαστίχα, λικέρ, γλυκάνισο, ρακή, ανθόνερο, διάφορους ξηρούς καρπούς, μαγιά, μπέικιν πάουντερ, ταχίνι και διάφορα άλλα συστατικά. Θυμίζουμε όμως πως συνολικά ο αριθμός των υλικών πρέπει να είναι σίγουρα μονός, και ιδανικά επτά ή εννέα, ενώ ο στολισμός της που παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία, γίνεται συνήθως με ζάχαρη άχνη, διάφορους ξηρούς καρπούς ή/και σταφίδες.
Ενδεικτικά παραθέτουμε δύο απ’ τις δημοφιλέστερες εκδοχές της φανουρόπιτας:
1) Κλασική φανουρόπιτα:
Υλικά:
ένα ποτήρι λάδι (της προτίμησής μας)
μισό κιλό αλεύρι (που φουσκώνει μόνο του)
ένα ποτήρι ζάχαρη
ένα ποτήρι χυμό πορτοκαλιού
ένα κουταλάκι κανέλα
μισό ποτήρι χοντροκομμένα καρύδια
ένα ποτηράκι του λικέρ κονιάκ
ένα ποτήρι μαύρες σταφίδες
μισό ποτήρι ξανθές σταφίδες
(εάν δεν είναι φρέσκιες οι σταφίδες, πρέπει να τις φουσκώσουμε σε νερό για περίπου 4 ώρες και μετά να τις βάλουμε σε μία πετσέτα για να στραγγίξει το νερό πριν τη χρήση)
Εκτέλεση:
Σε ένα μεγάλο δοχείο χτυπάμε τη ζάχαρη μαζί με το λάδι ώσπου να λιώσει καλά. Προσθέτουμε τον χυμό πορτοκαλιού, το αλεύρι και την κανέλα και χτυπάμε για λίγα λεπτά ακόμα. Προσθέτουμε τα καρύδια και τις σταφίδες και ανακατεύουμε. Αδειάζουμε το μείγμα σε ένα ελαφρώς λαδωμένο και αλευρωμένο ταψί και ψήνουμε σε μέτρια προθερμασμένο φούρνο ώσπου να αποκτήσει ένα ξανθό χρώμα (40-50 λεπτά περίπου). Μπήγουμε ένα μαχαίρι στο κέντρο και αν βγει στεγνό, η πίτα μας είναι έτοιμη. Την αφήνουμε να κρυώσει και προαιρετικά πασπαλίζουμε με κανέλα και ζάχαρη άχνη.
2) Μικρασιατική φανουρόπιτα
Υλικά:
ένα ποτήρι σπορέλαιο
τρία ποτήρια αλεύρι (που φουσκώνει μόνο του)
ένα ποτήρι ζάχαρη
ένα ποτήρι χυμό πορτοκαλιού
ένα κουταλάκι σόδα
μισό ποτήρι μέτρια κομμένα καρύδια
μισό ποτήρι ξανθές σταφίδες (βλ.παραπάνω για την επεξεργασία τους)
λίγο γαρίφαλο σε σκόνη
ελάχιστη κανέλα σε σκόνη
Εκτέλεση:
Χτυπάμε τη ζάχαρη μαζί με το λάδι ώσπου να λιώσει καλά. Ανακατεύουμε τη σόδα στον χυμό πορτοκαλιού, και τη ρίχνουμε στο μείγμα συνεχίζοντας να το χτυπάμε για λίγα λεπτά ακόμα. Σε ένα άλλο δοχείο βάζουμε το αλεύρι, το γαρίφαλο, την κανέλα, τα καρύδια και τις σταφίδες και ανακατεύουμε.
Λαδώνουμε πολύ ελαφρά ένα ταψί, ρίχνουμε μέσα το μείγμα και ψήνουμε σε μέτρια προθερμασμένο φούρνο για περίπου 50 λεπτά. Δοκιμάζουμε εάν είναι έτοιμη όπως παραπάνω και την κόβουμε αφού κρυώσει.
