Θουκυδίδης: Αίτια Πελοποννησιακού Πολέμου κι εξώθηση Σπαρτιατών από τους συμμάχους
Ο Θουκυδίδης στο 1ο βιβλίο των Ιστοριών, παραθέτει τις αφορμές του Πελοποννησιακού πολέμου, μέσω δημηγοριών που διαρθρώνονται σε τέσσερις αντιθετικούς λόγους, και εκφωνήθηκαν στη συνέλευση των Σπαρτιατών, στο πλαίσιο του συνεδρίου της Πελοποννησιακής συμμαχίας.
Οι λόγοι αυτοί, αποδίδουν τις ιστορικές διεργασίες πριν τη διενέργεια του πολέμου, την επικρατούσα ατμόσφαιρα της εποχής, την ψυχολογία των εμπλεκομένων, αλλά και αιτιολογούν την αντίληψη του ιστορικού, ως προς την ανομολόγητη αίτια του πολέμου.
Κατά τη διερεύνηση των των αιτιών, των αφορμών και των βαθύτερων ιστορικών διεργασιών που οδήγησαν στον Πελοποννησιακό πόλεμο, ο Θουκυδίδης σε δύο σημεία στο πρώτο βιβλίο των Ιστοριών του διατυπώνει ευθέως την προσωπική του άποψη.
Υποστηρίζει ότι η πραγματική αιτία του πολέμου, παρότι εμφανιζόταν λιγότερο σε όσα λέγονταν, ήταν ότι η ολοένα και μεγαλύτερη ισχύς που αποκτούσαν οι Αθηναίοι, προκαλούσε φόβο στους Λακεδαιμονίους, που αποφάσισαν με την ψήφο τους πως οι σπονδές είχαν παραβιαστεί και πως έπρεπε να προχωρήσουν στον πόλεμο, για να τους εμποδίσουν να αποκτήσουν έλεγχο σε ακόμα περισσότερες ελληνικές πόλεις.
Μέσω των δημηγοριών ο Θουκυδίδης, προβάλλει την εικόνα των δύο αντίπαλων πόλεων, καθώς και των κινήτρων και των διεργασιών που οδήγησαν στην αναγκαιότητα του πολέμου. Σύμφωνα με την πεποίθησή του, η πραγματική αιτία του πολέμου, ήταν η ανησυχία των Σπαρτιατών για την διαρκώς αυξανόμενη αθηναϊκή ισχύ μετά τα Μηδικά, η οποία θα διατάρασσε την ισορροπία δυνάμεων, στον ελλαδικό χώρο.
Από τη σειρά The Greeks-Crusible of cinilization επιλεγμένα αποσπάσματα αφιερωμένα στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Μέρος 1ο
Οι εκτιμήσεις του τεκμηριώνονται και μέσω του λόγου των Κορινθίων, στη συνέλευση των Πελοποννησίων, με τον οποίο τάχθηκαν ξεκάθαρα υπέρ του πολέμου, ως μέσον αναχαίτισης της αθηναϊκής επέκτασης.
Στον λόγο των Κορινθίων διαφαίνεται ο φόβος προς τους Αθηναίους, ο οποίος εκφράζεται μέσω της αναφοράς τους στην Κέρκυρα, και στην Ποτείδαια. Επιχειρηματολογούν δηλώνοντας πως οι περιοχές αυτές, ήταν ιδιαιτέρως χρήσιμες στη συμμαχία.
Η ανησυχία τους για τη σταδιακά αυξανόμενη ισχύ των Αθηναίων, είναι ξεκάθαρη και στο σημείο στο οποίο μιλούν για την αθηναϊκή πρακτική, προειδοποιώντας τους Σπαρτιάτες πως αν δεν δράσουν άμεσα, οι Αθηναίοι θα αποθρασυνθούν και θα γίνουν ορμητικότεροι. Η προσέγγιση του Θουκυδίδη πως η αιτία του πολέμου, στην πραγματικότητα ήταν η αθηναϊκή εξάπλωση, τεκμηριώνεται και μέσω της περιγραφής του σχετικά με την αέναη πλεονεξία των Αθηναίων, που συνοψίζεται στη φράση αἰεί κτᾶσθαι.
Γενικότερα οι Κορίνθιοι σε πολλά σημεία στον λόγο τους αναφέρονται στους ανικανοποίητους Αθηναίους, που ούτε θα ησυχάσουν αλλά ούτε και θα αφήσουν τους άλλους να το κάνουν. Όλα τα παραπάνω πάντως αποτελούν απλά ενδείξεις, καθώς ο ίδιος ο Θουκυδίδης δεν αποδίδει ξεκάθαρα την ευθύνη της έκρηξης του πολέμου, σε καμία από τις δύο πλευρές.
Από τη σειρά The Greeks-Crusible of cinilization επιλεγμένα αποσπάσματα αφιερωμένα στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Μέρος 2ο
Κομμάτι των προαναφερθεισών δημηγοριών, αποτελεί ο λόγος που εκφωνήθηκε από τους αντιπροσώπους των Κορινθίων, μέσω του οποίου η Σπάρτη, παροτρύνονταν να προχωρήσει σε πόλεμο με την Αθήνα.
Ο λόγος αυτός παρατίθεται αυτούσιος από το Θουκυδίδη, προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις στο ακροατήριο, και ενισχύοντας τις προσωπικές απόψεις του ιστορικού για το θέμα, καθώς φαίνεται πως ο Θουκυδίδης, εστίασε σε πολλά του σημεία προκειμένου να καταλήξει στο συμπέρασμα περί πραγματικής αιτίας του πολέμου.
Οι Κορίνθιοι, άφησαν πρώτα τους άλλους να εξεγείρουν τους Λακεδαιμονίους, και οι δεύτεροι είχαν μάλλον αρνητική προδιάθεση ως προς αυτά που θα επακολουθούσαν. Τα θετικά χαρακτηριστικά των Σπαρτιατών, που τονίστηκαν αρχικά, πιθανώς να τους προκάλεσαν ανάμεικτα συναισθήματα και προσδοκίες, ως προς τη συνέχεια της ομιλίας, όμως κάθε κολακευτικό σχόλιο αναιρούνταν από το αμέσως επόμενο:
Η ευθύτης, η οποία διέπει όλας τας πράξεις του δημοσίου και του ιδιωτικού σας βίου, ω Λακεδαιμόνιοι, σας καθιστά δυσπιστοτέρους προς ημάς τους άλλους, οσάκις διατυπώνομεν αιτιάσεις εναντίων τρίτων. Η δυσπιστία αυτή, μολονότι σας καθιστά νηφαλίους, σας αφίνει όμως ως επί το πλείστον εις μεγάλην άγνοιαν των συμβαινόντων έξω της χώρας σας.
Προσβλητική και αποκαρδιωτική θα πρέπει να ακούστηκε η αμφισβήτηση της αξιοπιστίας των Σπαρτιατών, από τους συμμάχους τους, καθώς η καλή τους φήμη αποτελούσε το έρεισμα και την υπερηφάνεια τους, και αυτήν επικαλούνταν σε κρίσιμες στιγμές, προς εμψύχωση του στρατεύματος :
Από τη σειρά The Greeks-Crusible of cinilization επιλεγμένα αποσπάσματα αφιερωμένα στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Μέρος 3ο
Και την ευθύνην όλων αυτών φέρετε σεις, οι οποίοι και τους επετρέψατε να οχυρώσουν πρώτον την πόλιν των μετά τους Περσικούς πολέμους και να εγείρουν ακολούθως τα Μακρά Τείχη, και επί πλέον αποστερείτε διαρκώς μέχρι σήμερον από την ελευθερίαν των, όχι μόνον τους συμμάχους των Αθηναίων, όσους αυτοί έχουν υποδουλώσει, αλλά και τους ιδικούς σας ακόμη συμμάχους.
Διότι ο καθαυτό ένοχος της υποδουλώσεως άλλου λαού δεν είναι εκείνος που τον υποβάλλει αμέσως υπό τον ζυγόν του, αλλ' εκείνος, ο οποίος, ενώ ημπορεί να εμποδίση την υποδούλωσίν του, αδιαφορεί δι' αυτήν, και αν ακόμη αυτός απολαμβάνη γενικής αναγνωρίσεως της γενναιοφροσύνης του ως ελευθερωτού της Ελλάδος{…}Είναι αληθές ότι επεκράτει η φήμη, ότι ημπορεί κανείς να στηριχθή εις σας με απόλυτον πεποίθησιν. Αλλ' η φήμη αυτή, όπως απέδειξαν τα πράγματα, είναι ανωτέρα της πραγματικότητος.
Εξοργιστικό και ταπεινωτικό συνάμα, δείχνει το δριμύ «κατηγορώ» περί ολιγωρίας και αδιαφορίας, που εξαπολύθηκε εναντίον των Σπαρτιατών, καθώς και η υποτίμηση της συνεισφοράς τους, σε πολέμους και επιχειρήσεις εναντίον Περσών και Αθηναίων:
Διότι, ακολουθούντες πολιτικήν αδρανείας, μόνοι σεις, ω Λακεδαιμόνιοι, εξ όλων των Ελλήνων αμύνεσθε εναντίον εκείνων πού σας επιτίθενται, όχι δια της χρήσεως της δυνάμεώς σας, αλλά δια της αναβλητικότητός σας, και μόνοι σεις κινείσθε δια να συντρίψετε την ισχύν των εχθρών σας, όχι εις την αρχήν της, αλλ' όταν έχη ήδη διπλασιασθή. Είναι αληθές ότι επεκράτει η φήμη, ότι ημπορεί κανείς να στηριχθή εις σας με απόλυτον πεποίθησιν. Αλλ' η φήμη αυτή, όπως απέδειξαν τα πράγματα, είναι ανωτέρα της πραγματικότητος.
Οι Πέρσαι, λόγου χάριν, όπως οι ίδιοι γνωρίζομεν, εκστρατεύσαντες από τα πέρατα της γης, έφθασαν μέχρι των ορίων της Πελοποννήσου πριν ή προλάβετε να τους αντιμετωπίσετε κατά τρόπον άξιον της δυνάμεώς σας. Και τώρα βλέπετε με αδιαφορίαν τους Αθηναίους, ενώ δεν είναι μακράν, όπως οι Πέρσαι, αλλά πολύ πλησίον. Και αντί να επιτεθήτε σεις πρώτοι εναντίον του εχθρού, προτιμάτε να αφίσετε εις αυτόν την πρωτοβουλίαν της επιθέσεως και τότε ν' αμυνθήτε, και εκτεθήτε εις τας παλιντροπίας του πολέμου προς αντιπάλους, οι οποίοι έγιναν εν τω μεταξύ πολύ δυνατότεροι.
Το 416 π.Χ (Πελοποννησιακός πόλεμος), οι Αθηναίοι εκστρατεύουν στην Μήλο, απαιτώντας οι Μήλειοι να υποταχθούν σε αυτούς.
Και εν τούτοις καλώς γνωρίζετε, ότι ο βάρβαρος απέτυχεν ένεκα των ιδικών του σφαλμάτων μάλλον, και ότι εις τας προς τους Αθηναίους αντιθέσεις μας τας μέχρι τούδε επιτυχίας μας οφείλομεν, ημείς οι σύμμαχοί σας, εις τα σφάλματά των μάλλον παρά εις την ιδικήν σας βοήθειαν. Διότι, ως γνωστόν, αι ελπίδες που εστήριξαν επάνω σας έγιναν ήδη αιτία της καταστροφής περισσοτέρων του ενός, οι οποίοι ευρέθησαν απαράσκευοι, ένεκα της προς σας εμπιστοσύνης.
Η συνεχόμενη κατάκριση, λογικά εξήντλησε την υπομονή των Σπαρτιατών, αλλά η οργή τους πιθανόν συγκρατήθηκε από τον διπλωματικό ελιγμό των Κορινθίων, μέσω της επισήμανσης πως απευθύνονται σε φίλους που δικαιούνται να επικρίνουν, αφού θίγονται τα συμφέροντά τους:
Και εάν μεταχειριζώμεθα τοιαύτην γλώσσαν, κανείς από σας ας μην υπόθεση, ότι απευθύνομεν εναντίον σας κατηγορίαν, ωθούμενοι από πνεύμα εχθρότητος, ενώ σκοπός μας είναι να διατυπώσωμεν απλώς παράπονα. Διότι παράπονα διατυπώνει κανείς κατά φίλων πλανωμένων, ενώ κατηγορίας απευθύνει κατ' εχθρών, οι οποίοι τον ηδίκησαν.
Η απάντηση των Σπαρτιατών στις προσβολές ήρθε διά στόματος του βασιλιά τους, λέγοντας πως η βραδύτητα και η αναβλητικότητα, δεν είναι παρά μία άδικη παράφραση για την αντάξια της φήμης των Σπαρτιατών, προνοητικότητα και νηφάλια σωφροσύνη, και κάθε άλλο παρά ντροπή θα έπρεπε να νιώθουν:
Όσο για την βραδύτητα και την αναβλητικότητα για τις οποίες μας κατηγορούν, δεν πρέπει τούτο να μας προκαλεί ντροπή, γιατί, αν τώρα βιαστείτε ν᾽ αρχίσετε τον πόλεμο, θα αργήσετε πολύ να τον τελειώσετε, αφού θα είστε απροετοίμαστοι. Και επιτέλους, μήπως η πολιτεία μας δεν είναι από πάντα ελεύθερη και δεν χαίρει μεγάλης φήμης; Τούτο είναι απόδειξη μιας νηφάλιας σωφροσύνης, γιατί μόνο εμείς δεν γινόμαστε υπερφίαλοι με τις επιτυχίες μας ούτε απελπιζόμαστε με τις αποτυχίες μας.
Οι Κορίνθιοι επανέρχονται απτόητοι, με μια μακροσκελή σύγκριση ανάμεσα σε Αθηναίους και Σπαρτιάτες, και εξαίροντας την ιδιοσυγκρασία των εχθρών, τους χαρακτηρίζουν μεταξύ άλλων, καινοτόμους, τολμηρούς, επινοητικούς και άοκνους, ενώ στέκονται ιδιαιτέρως αιχμηροί, προς τους Σπαρτιάτες, χαρακτηρίζοντας το σύστημά τους απαρχαιωμένο, και τους ίδιους αναβλητικούς, αδρανείς, και μη ευρηματικούς:
Εκείνοι είναι καινοτόμοι και επινοητικοί και ταχείς στο να εκτελούν τα σχέδιά τους, ενώ εσείς περιορίζεστε στο να διατηρείτε τα όσα έχετε χωρίς ποτέ να επινοείτε τίποτε και όταν ενεργείτε δεν καλύπτετε ούτε το απαραίτητο. Εκείνοι αποτολμούν πράγματα που υπερβαίνουν τις δυνάμεις τους, ριψοκινδυνεύουν χωρίς να λογαριάζουν την φρόνηση και είναι πάντοτε αισιόδοξοι στις αναποδιές.
Ενώ εσείς επιχειρείτε πάντα πράγματα κατώτερα απ᾽ τις δυνάμεις σας, είστε διστακτικοί ακόμα κι όταν οι πιο συντηρητικοί υπολογισμοί δείχνουν ότι η επιτυχία είναι βεβαία, και στις υπόλοιπες περιστάσεις νομίζετε ότι δεν θα μπορέσετε να τις αντιμετωπίσετε. Εκείνοι είναι δραστήριοι, ενώ εσείς είστε αναβλητικοί, εκείνοι συνεχώς ξενιτεύονται εύκολα, ενώ εσείς δεν ξεκολλάτε από τον τόπο σας. Εκείνοι πιστεύουν ότι αποδημώντας πλουτίζουν, ενώ εσείς νομίζετε ότι, αν μετακινηθείτε, θα ζημιώσετε κι αυτά που έχετε. Όταν νικήσουν τους εχθρούς τους, εκμεταλλεύονται στο έπακρο την επιτυχία τους, ενώ αν νικηθούν, υποχωρούν όσο το δυνατόν λιγότερο.
Με όλα αυτά, ενώ δείχνουν περισσότερο από κάθε άλλον αυταπάρνηση όταν υπηρετούν την πολιτεία τους, διατηρούν όμως όλη την ελευθερία της σκέψης τους για να βρουν τρόπους να την ωφελήσουν. Αν δεν επιτύχουν τα όσα σχεδιάζουν, θεωρούν ότι στερήθηκαν κάτι που τους ανήκει και όσα κερδίζουν με μια τους επιτυχία είναι, γι᾽ αυτούς, ισχνό αποτέλεσμα συγκρινόμενο με ό,τι προσδοκούν να επιτύχουν μελλοντικά. Αν αποτύχουν σε κάποια προσπάθεια, κάνουν νέα σχέδια για να ξανακερδίσουν ό,τι έχασαν, γιατί μόνοι αυτοί ενεργούν τόσο γρήγορα, όταν έχουν αποφασίσει κάτι, ώστε ελπίδα και πραγματοποίηση να συμπίπτουν. Γι᾽ αυτά όλα μοχθούν και κινδυνεύουν όλη τους τη ζωή, απολαμβάνοντας ελάχιστα τα όσα έχουν, γιατί πάντοτε σκέπτονται πώς να αποκτήσουν κι άλλα.
Ο Αρχίδαμος υπεραμύνεται της σπαρτιατικής στρατηγικής, που δεν βασίζεται στην τύχη, ή στα λάθη των εχθρών και συνιστά υπομονή, καθώς η έκβαση ενός πολέμου, δεν πρέπει να διακινδυνεύεται για επιμέρους συμφέροντα:
Οι φάσεις του πολέμου.
Πιστεύομε πως οι άλλοι είναι εξίσου προνοητικοί όσο και εμείς και ότι τις τροπές της τύχης δεν μπορεί κανείς να τις προβλέψει με την λογική. Πάντα ετοιμαζόμαστε ν᾽ αντιμετωπίσομε τους αντιπάλους μας πιστεύοντας πως κι αυτοί ενεργούν με σχέδιο μελετημένο.
Παράπονα που έχουν ιδιώτες ή πολιτείες μπορούν πάντα να βρουν λύση. Αλλά εάν για τα συμφέροντα μερικών αναλάβομε όλοι μαζί έναν πόλεμο που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει την έκβασή του, δεν θα είναι εύκολο να τον τερματίσομε κατά τρόπο έντιμο.
Ο Αρχίδαμος επιχειρώντας να εκτονώσει τη δυσφορία των Σπαρτιατών, αλλά και προσωποποιώντας την ψυχραιμία τους, αντιπαραβάλλει τη φωνή της λογικής και επισημαίνει πως ο πολιτικά σώφρων σπαρτιατικός λαός, τιμώντας την ευνομία στην οποία οφείλει την πολεμική αρετή του, δεν επαίρεται στις επιτυχίες, και δεν απελπίζεται στις αποτυχίες.
Αποδοκιμάζει την επιτηδευμένη προσπάθεια των Κορινθίων να εξωθήσουν το ακροατήριο σε αποφάσεις ηρμένες εν βρασμώ, χρησιμοποιώντας είτε κολακείες, είτε εξοργιστικές κατηγορίες, και ξεκαθαρίζει πως οι Σπαρτιάτες, δεν πρόκειται να αφήσουν τα συναισθήματά τους, να τους παρασύρουν σε επικίνδυνα μονοπάτια, καθώς υπερισχύει ο σεβασμός στους νόμους και τα αισθήματα τιμής και ντροπής, συνδέονται με τη σωφροσύνη και τη γενναιότητα, αντίστοιχα.
Για να αντισταθμίσει αυτά που ξεστόμισαν οι Κορίνθιοι, εναντίον των Σπαρτιατών, χαρακτηρίζει τα λεγόμενά τους «παχιά λόγια», και τους μέμφεται λέγοντας πως αναλώνονται ασχολούμενοι με τα περιττά, αλλά υστερούν κατά πολύ όταν έρθει η ώρα να δράσουν, ενώ οι Σπαρτιάτες όντες προνοητικοί, δεν υποτιμούν τον εχθρό:
Πριν απ᾽ όλα, λοιπόν, ας βρούμε τ᾽ αναγκαία χρήματα και ας μην παρασυρθούμε πρόωρα από τους λόγους των συμμάχων μας. Αφού εμείς θα έχομε την μεγαλύτερη ευθύνη για τα όσα καλά ή κακά θα συμβούν, εμείς και πρέπει να τα προβλέψομε με ηρεμία.
Οι Κορίνθιοι κλείνοντας τον λόγο τους, υπενθυμίζουν την υπόσχεση για βοήθεια στους Ποτιδαιάτες, και ζητούν την άμεση εισβολή των Σπαρτιατών στην Αττική, με υπαινιγμούς περί ξεπεσμού των Σπαρτιατών και απειλές για αποχώρηση από τη συμμαχία (μέχρι μὲν οὖν τοῦδε ὡρίσθω…οἱ πατέρες ὑμῖν παρέδοσαν).
Παρά τις υποδείξεις, τις απειλές, και τις έμμεσες προσβολές, ο Αρχίδαμος απαντά νηφάλια, πως από την απόφασή τους κρίνονται πολλές ζωές, και πως συμφωνούν με την αναζήτηση νέων συμμάχων ενδεχομένως προσπαθώντας μεταξύ άλλων, να αντιπαραβάλλει το «ουδείς αναντικατάστατος» προς ανακούφιση και του λαού του:
Εκείνο που σας ζητώ είναι να μην κηρύξομε ακόμα πόλεμο, αλλά να στέλνομε πρέσβεις και να διαμαρτυρόμαστε, χωρίς όμως να λέμε φανερά ούτε ότι θα κάνομε πόλεμο ούτε ότι θ᾽ ανεχθούμε την κατάσταση. Στο μεταξύ, θα πρέπει να αρχίσομε να ετοιμαζόμαστε εξασφαλίζοντας συμμάχους, Έλληνες ή βαρβάρους, από εκείνους που θα μπορούν να μας βοηθήσουν και με ναυτικό και με χρήματα. Κανείς δεν μπορεί να μας κατηγορήσει αν, θύματα μιας επιβουλής των Αθηναίων και για να σωθούμε, επιδιώξομε συμμαχίες όχι μόνο με Έλληνες, αλλά και με βαρβάρους. Θα πρέπει όμως και τους εσωτερικούς μας πόρους να επιστρατεύσομε.
Εφιστά δε την προσοχή, ώστε αυτό που θα κληροδοτηθεί στους απογόνους των Πελοποννησίων, να μην είναι ο ίδιος ο πόλεμος:
Δεν πρέπει, άλλωστε, να μας παρασύρει η ιδέα ότι ο πόλεμος θα τελειώσει γρήγορα, επειδή θα λεηλατήσομε την χώρα τους. Αντίθετα, πολύ φοβάμαι, ότι θα κληροδοτήσομε τον πόλεμο στα παιδιά μας, γιατί είναι απίθανο οι υπερήφανοι Αθηναίοι να υποταγούν για χάρη της γης τους ή να πανικοβληθούν σαν πρωτόπειροι, εξαιτίας του πολέμου.
Κλείνοντας προσπαθεί να αναπτερώσει το ηθικό των Σπαρτιατών, έπειτα από την ταπείνωση που υπέστησαν από τους Κορινθίους, αποκαλώντας τους αρίστους, αφού ανατράφηκαν σκληρά και πειθαρχημένα. Η επικαλούμενη πειθαρχία τους άλλωστε, αποδεικνύεται κι από την ψυχραιμία που επέδειξαν κατά την ακρόαση των Κορινθίων:
Τούτο είναι απόδειξη μιας νηφάλιας σωφροσύνης, γιατί μόνο εμείς δεν γινόμαστε υπερφίαλοι με τις επιτυχίες μας ούτε απελπιζόμαστε με τις αποτυχίες μας. Αν μερικοί προσπαθήσουν, με επαίνους, να μας εξωθήσουν, παρά τη θέλησή μας, σ᾽ επικίνδυνες περιπέτειες, δεν παρασυρόμαστε από τα ευχάριστα λόγια τους, κι αν θέλουν άλλοι να μας ερεθίσουν κατηγορώντας μας, δεν οργιζόμαστε και δεν αλλάζομε γνώμη.
Στην ευνομία μας χρωστούμε και την πολεμική μας αρετή και την πολιτική μας σωφροσύνη, και τούτο επειδή το αίσθημα της τιμής συνδέεται στενά με την σωφροσύνη και η γενναιότητα με το αίσθημα της ντροπής. Έχομε ευνομία επειδή η ανατροφή μας δεν είναι εκλεπτυσμένη ώστε να μας οδηγεί στο να περιφρονούμε τους νόμους. Είναι όσο χρειάζεται σκληρή για να μας κάνει να τους σεβόμαστε. Δεν είμαστε από εκείνους που επιδίδονται σε περιττά πράγματα και κρίνουν με παχιά μόνο λόγια τις πολεμικές προετοιμασίες του εχθρού, αλλά υστερούν πολύ τη στιγμή της δράσης,
Πιστεύομε, αντίθετα, πως οι άλλοι είναι εξίσου προνοητικοί όσο και εμείς και ότι τις τροπές της τύχης δεν μπορεί κανείς να τις προβλέψει με την λογική. Πάντα ετοιμαζόμαστε ν᾽ αντιμετωπίσομε τους αντιπάλους μας πιστεύοντας πως κι αυτοί ενεργούν με σχέδιο μελετημένο.
Πρέπει λοιπόν να μην εξαρτούμε τις ελπίδες μας από τα ενδεχόμενα λάθη των εχθρών μας, αλλά από τα κατάλληλα μέτρα που εμείς θα πάρομε, κι ας μη νομίζομε ότι διαφέρει πολύ άνθρωπος από άνθρωπο. Άριστος όμως είν᾽ εκείνος που ανατρέφεται σκληρά και με πειθαρχία.
Διαβάζοντας κανείς συνολικά τον λόγο των Κορινθίων, διακρίνει συσσωρευμένη αγανάκτηση και αμφιβολία, για το αν βρίσκονται στο σωστό «στρατόπεδο», καθώς εκδηλώνουν ασυγκράτητο θαυμασμό για τους Αθηναίους, και κατακρίνουν σφόδρα τους Σπαρτιάτες.
Ακόμα και στα σημεία που επαινούν τους συμμάχους τους, διακρίνεται κολακεία που μάλλον σε φόβο αποδίδεται, παρά σε ειλικρίνεια, ενώ η πρόθεσή τους φαίνεται να ήταν η συναισθηματική φόρτιση και η πρόκληση αντίδρασης τέτοιας, που θα οδηγούσε τους Σπαρτιάτες να πράξουν σύμφωνα με τις επιθυμίες των Κορινθίων, προκειμένου να τους αποδείξουν πως οι χαρακτηρισμοί που τους αποδόθηκαν ήταν άδικοι.
Ούτε η Σπάρτη άλλωστε ήταν τόσο προσηλωμένη στα εσωτερικά της ώστε να καταντά αδρανής, ούτε οι Αθηναίοι τόσο ενωμένοι, όσο θέλησαν να υποστηρίξουν οι Κορίνθιοι.
Ο λόγος των Κορινθίων ακόμα κι αν έχει πειστικά επιχειρήματα, δημιουργεί γενικά αρνητική εντύπωση προς τον αναγνώστη, κυρίως εξαιτίας των υπερβολών, των συχνών συναισθηματικών εκκλήσεων, και των εκβιαστικών απειλών περί αποχώρησης από τη συμμαχία. Θα περίμενε κανείς από συμμάχους, που συνεδριάζουν προκειμένου να συναποφασίσουν, για ενέργειες και προετοιμασίες, που απαιτεί μια κρίσιμη περίοδος για το μέλλον των πόλεών τους, να προτάξουν την ενότητα της συμμαχίας, και το κοινό συμφέρον.
Παρόλα αυτά, τα επιχειρήματα των Κορινθίων στηρίζονται σε πραγματικά γεγονότα, και παρότι εκφράζονται με υπερβολή, είναι σε θέση να πείσουν τον ουδέτερο αναγνώστη, ιδιαίτερα επειδή διατυπώθηκαν ενώπιον των «κατηγορουμένων», διατρέχοντας τον κίνδυνο να βρεθούν μπροστά στις οργισμένες αντιδράσεις τους.
Ο λόγος των Κορινθίων είναι άκρως επικριτικός προς τους Σπαρτιάτες, στους οποίους ουσιαστικά επιτίθενται λεκτικά, με στόχο τη συναισθηματική τους φόρτιση, που θα τους οδηγούσε σε πολεμική κινητοποίηση εναντίον των Αθηνών. Εκδηλώνουν τον θαυμασμό τους προς τον εχθρό συγκρίνοντάς τον με τους συμμάχους τους, τους οποίους κατηγορούν κυρίως για αδράνεια και αδιαφορία.
Η αντίδραση των Σπαρτιατών στην κατάκριση των συμμάχων τους, ήρθε διά στόματος του βασιλιά τους Αρχίλοχου, ο οποίος ανταπάντησε στις κατηγορίες συνολικά, αλλά και λέξη προς λέξη σε κάποιες περιπτώσεις, αντιτάσσοντας τη σωφροσύνη, την ευνομία και τον πειθαρχημένο σπαρτιατικό τρόπο ζωής, απέναντι στην παράτολμη αθηναϊκή πρακτική. Οι Σπαρτιάτες αντί για τη δικαιολογημένη οργή που θα αναμένονταν, επέδειξαν ψυχραιμία, και οι νηφάλιες απαντήσεις του βασιλιά τους, αντικατοπτρίζουν τις αντιδράσεις του γαλουχημένου με πειθαρχία λαού του, την οποία και επικαλείται.
Στον λόγο των Κορινθίων και στις ανταπαντήσεις του Αρχίδαμου, υπάρχει διάχυτη η ανησυχία για επικείμενη επικράτηση των Αθηνών, δικαιολογώντας την πεποίθηση του Θουκυδίδη, πως τα πραγματικά αίτια του πολέμου δεν ήταν η πειθώς των λόγων των συμμάχων, αλλά η ολοένα αυξανόμενη επέκταση των Αθηναίων, στον ελλαδικό χώρο.
Κείμενο: Πηνελόπη Ν. Δάλλη
Πηγές:
Αλεξίου Ε, Αναστασίου Ι. κ.ά., Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία: Αρχαϊκή και Κλασική Περίοδος, έκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2001.
Θουκιδίδης Ἱστορίαι http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/
Θουκυδίδης Ιστορίαι, (Η εισβολή των Λακεδαιμονίων στην Αττική, ο λόγος του Αρχίδαμου,Οι Κορίνθιοι στη Σπάρτη), http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/
Lesky Α., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, μετ. Αγ. Τσοπανάκης, Θεσσαλονίκη 2015.
Finley John, Θουκυδίδης, Εκδόσεις Δημ. Ν. Παπαδήμα , Αθήνα 1988.
