Τα νησιά στον κόλπο της Σμύρνης

Πληροφορίες για τα νησιά του κόλπου της Σμύρνης, της εποχής της τουρκοκρατίας αντλούμε από τα έργα των διαφόρων ξένων περιηγητών των 17ου και 18ου αιώνα.

Ειδικότερα ο Ber Randolph αφιερώνει ολόκληρο κεφάλαιο για τα νησιά αυτά, στο έργο του με τίτλο The present state of the Islands in the Archipelago (Η σημερινή κατάσταση των νησιών του Αρχιπελάγους).

Για τα νησιά του κόλπου της Σμύρνης (The islands in the Gulf of Smyrna) λοιπόν αναφέρει πως ήταν πέντε ακατοίκητα χωρίς κάποιο ξεχωριστό όνομα, εκτός από το μεγαλύτερο που οι Άγγλοι αναφέρουν ως Μακρόνησο (Long Island) και οι άλλοι ως Εγγλεζονήσι (Isola of Eglese).

Αναφέρεται δε πως σ’ αυτό στην εποχή της τουρκοκρατίας φαίνονταν μερικά ερείπια, που μαρτυρούσαν πως το νησί κατοικούνταν κατά το παρελθόν, ενώ δεν φαίνονταν ακόμα τα ερείπια από κάποιο ναό.

Ο Pitton de Tournefort, που περιηγήθηκε στην περιοχή από το 1700 έως το 1702, στο δικό του έργο αναφέρει τα νησιά του κόλπου της Σμύρνης, ονομάζονταν από τους Τούρκους ως «Νησιά των Βουρλών» (Isles de Vourla), στοιχείο που επιβεβαιώνει (σε συνδυασμό με άλλες πληροφορίες) πως ο σημαντικότερος οικισμός της εποχής ήταν και τότε τα Βουρλά.

Ο Richard Pockocke περιηγήθηκε στην Ανατολή μεταξύ των ετών 1737 και 1742 αναζητώντας τα ερείπια των αρχαίων Κλαζομενών και αναφέρει το νησί Πουρναλί (ως Vourlarli), προσθέτοντας ότι οι Ευρωπαίοι το αποκαλούν «Νησί των Περδίκων».

Το μεγαλύτερο νησί της συστάδας των Εγγλεζονησίων, το Εγγλεζονήσι ή Μακρονήσι (τουρκικά:Uzunada), βρίσκεται στον κόλπο της Σμύρνης, και έχει έκταση 25,4 Km2.

Σχηματική αναπαράσταση μονώροφης κατοικίας στο Εγγλεζονήσι

Η πιθανότερη εκδοχή για την ονομασία του νησιού και της ομώνυμης συστάδας είναι πως προέρχεται από παραφθορά του «Εγκλαζομενήσια», ονομασία που σχετίζεται με την αρχαία ιωνική πόλη της Λυδίας, που βρίσκονταν στην απέναντι ακτή, τις Κλαζομενές, μια από τις δώδεκα πόλεις της Ιωνικής Δωδεκάπολης. Σήμερα στο σημείο αυτό βρίσκεται το τουρκικό χωριό Κλαζυμέν.

Κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Δρυμούσα ενώ ο οικισμός “Θόλος” πήρε το όνομά του εξαιτίας του θολωτού υδραγωγείου που κατασκεύασαν αργότερα οι Ρωμαίοι, προκειμένου να συγκεντρώνουν το νερό των ορεινών πηγών. Ο ιστορικός Πολύβιος, αναφέρει πως το νησί δόθηκε ως δώρο στους Κλαζομένιους, με την συνθήκη της Απάμειας, το 188 π.Χ.

Απέναντι από τη συστάδα των Εγγλεζονησίων, βρίσκεται η Σκάλα των Βουρλών, που υπήρξε επίνειο των αρχαίων Κλαζομενών και ένας από τους αρχαιότερους οικισμούς του Αιγαίου.

Το νησί πριν τη μικρασιατική καταστροφή κατοικούνταν από 2.500 κατοίκους, Έλληνες στη συντριπτική τους πλειοψηφία ενώ είχε τρεις οικισμούς, με μεγαλύτερο τον οικισμό του Θόλου (ή Άη Νικόλα) στην ανατολική πλευρά του και την Αγία Παρασκευή (ή Τσιφλίκι), στη δυτική του.

Οι δύο αυτοί οικισμοί είχαν τους περισσότερους κατοίκους και λειτουργούσαν και στους δύο δημοτικά σχολεία, ενώ ο τρίτος οικισμός, ο Άγιος Παντελεήμονας που βρίσκονταν στη βορειοανατολική πλευρά του νησιού, είχε ελάχιστους κατοίκους.

Το “νησί της καραντίνας”, Γιατρονήσι.

Σε περίπτωση προβλημάτων υγείας οι κάτοικοι των νησιών κατέφευγαν στο γειτονικό νησάκι, το λεγόμενο “Γιατρονήσι”, έκτασης 320 στρεμμάτων, το οποίο βρίσκεται απέναντι απ’ τη σκάλα των Βουρλών σε απόσταση 600 μέτρων και συνδέεται με τη στεριά με μία οδογέφυρα.

Από τον 19ο αιώνα, χρησιμοποιείται κυρίως ως τόπος απομόνωσης σε περιόδους επιδημιών. Οι εγκαταστάσεις του κατασκευάστηκαν από Γάλλους κατόπιν εντολής του Σουλτάνου, το 1865. Επισκευάστηκαν ώστε να αποτελέσουν νοσοκομείο, το 1950, και σήμερα ανήκουν στο τουρκικό Υπουργείο Υγείας παρότι πλέον δεν χρησιμοποιείται. Στο νησάκι αυτό υπάρχει αρχαιολογικός χώρος ο οποίος όμως δεν έχει ακόμα αξιοποιηθεί.

Το Εγγλεζονήσι διοικούνταν από τουρκικές αρχές και οι Έλληνες κάτοικοί του, ήταν φόρου υποτελείς στους Τούρκους, και οι περισσότεροι φτωχοί βιοπαλαιστές που ζούσαν σε πέτρινα σπίτια που έφτιαχναν μόνοι τους, ενώ ακόμα και η ενδυμασία τους, ήταν ιδιαιτέρως απλή και φτωχική, φτιαγμένη από τις γυναίκες του νησιού που ασχολούνταν με την υφαντική.

Εγγλεζονησιώτες με παραδοσιακή ενδυμασία

Οι κάτοικοι του Εγγλεζονησίου ήταν στην πλειοψηφία τους φτωχοί αγρότες, ψαράδες και οινοπαραγωγοί, και πουλούσαν τα αγαθά τους στη Σμύρνη ή στους διάφορους Ευρωπαίους εμπόρους που κατέφθαναν στο νησί προκειμένου να προμηθευτούν ό,τι χρειάζονταν.

Κείμενο: Πηνελόπη Ν. Δάλλη

Πηγές:

• Τα “Καθημερινά της Κυριακής” Καθ' οδόν: Στο Εγγλεζονήσι, επιμέλεια Ελένη Αργυρίου (www.rizospastis.gr)

• Νίκος Μηλιώρης, Τα Βουρλά της Μικράς Ασίας, μέρος Α’ Ιστορικά, Αθήνα 1957.

• Βικιπαίδεια (el.wikipedia.org)

• Μαρία Σκαμάγκα-Αυγερινού «Ο Καθημερινός Βίος των Ελλήνων στο Εγγλεζονήσι της Μικράς Ασίας», Αθήνα 2006.

• Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα (www.greek-language.gr)

• Empros Net: https://www.emprosnet.gr/koinonia/nisi-karantinas-ston-kolpo-tis-smyrnis