Μετέωρα, το ιερό “πέτρινο δάσος”της θεσσαλικής γης!

Τα Μετέωρα, από τα πιο θαυμαστά και υποβλητικά τοπία παγκοσμίως, βρίσκονται στο βορειοδυτικό άκρο της θεσσαλικής γης και αποτελούν το δεύτερο μεγαλύτερο μοναστικό σύνολο στον ελλαδικό χώρο μετά από το Άγιο Όρος.

Με συνεχή παρουσία από τον 12ο αιώνα, μέχρι σήμερα οι μονές των Μετεώρων κάποτε έφθαναν τις τριάντα. Σήμερα λειτουργούν οι έξι, ενώ αρκετά απ’ τα μοναστήρια που ιδρύθηκαν τον 14ο αιώνα, έχουν πλέον εγκαταλειφθεί.

Το “πέτρινο δάσος” των Μετεώρων, βρίσκεται ανάμεσα στους ορεινούς όγκους της Πίνδου και των Αντιχασίων κοντά στον Πηνειό ποταμό και στις “ρίζες” του βρίσκονται το Καστράκι και η Καλαμπάκα.

Η επικρατέστερη θεωρία για τη δημιουργία του γεωλογικού φαινομένου, είναι πως με την απόσχιση των ορεινών όγκων του Ολύμπου και του Κισσάβου, τα νερά της αρχέγονης θεσσαλικής λίμνης, βρήκαν διέξοδο μέσω των Τεμπών, στο Αιγαίο.

Ο φωτογράφος Φρεντερίκ Μπουασονά, το 1908 κατά την ανάβασή του στα Μετέωρα.

Με τη διαβρωτική επίδραση διαφόρων φυσικών φαινομένων (σεισμοί άνεμοι, βροχοπτώσεις κ.ά.), στην πάροδο εκατομμυρίων ετών, έμειναν οι τεράστιοι συμπαγείς βράχοι όπως τους βλέπουμε σήμερα, με ύψος μέχρι και 400 μέτρα.

Αξιοπερίεργο είναι το γεγονός, πως παρά την επιβλητικότητα και το απόκοσμο του τοπίου, δεν έχει βρεθεί καμία αρχαιοελληνική αναφορά, ιστορική ή μυθολογική, αλλά ούτε και κάποια από ξένους ιστορικούς, γεγονός που καθιστά το παρελθόν των Μετεώρων, ακόμα μεγαλύτερο μυστήριο.

Τα πρώτα στοιχεία που υπάρχουν χρονολογούνται στον 11ο αιώνα μ.Χ., όταν στους απάτητους, μετεωρίτικους βράχους, αναρριχήθηκαν πρώτοι, κάποιοι παράτολμοι ερημίτες και αναχωρητές, που φώλιασαν στα κοιλώματα των βράχων, αναζητώντας ψυχική ηρεμία και γαλήνη.

Μέχρι τις αρχές του 12ου αι. οι μοναχοί ζούσαν σκορπισμένοι και απομονωμένοι στις διάφορες σπηλιές των βράχων της περιοχής, έως ότου ένας μοναχός τους συγκέντρωσε γύρω από την σκήτη της Δούπιανης ή των Σταγών με κέντρο λατρείας το ναό της Θεοτόκου, οργανώνοντας έτσι μια υποτυπώδη ασκητική πολιτεία.

Οι πανύψηλοι βράχοι των Μετεώρων ευρισκόμενοι μεταξύ ουρανού και γης, ονομάστηκαν έτσι, όταν ένας ασκητής γύρω στα 1340, βλέποντας τον “πλατύ λίθο” στον οποίο κατάφερε να ανέβει, τον ονόμασε Μετέωρο.

Στη συνέχεια συγκρότησε το πρώτο οργανωμένο μοναστικό κοινόβιο, στον μεγαλύτερο απ’ τους βράχους, τον Μέγα Πλατύλιθο ή Μεγάλο Μετέωρο. Επρόκειτο για τον Άγιο Αθανάσιο, τον Μετεωρίτη, που στην αρχή έκτισε ναό της Παναγίας της Μετεωρίτισσας Πέτρας και μετέπειτα απετέλεσε τον κτήτορα της μονής της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος.

Ιερά Μονή Ρουσάνου

Η κατάκτηση της Θεσσαλίας από τους Οθωμανούς Τούρκους (1393) και η παρακμή και τελική πτώση της βυζαντινής αυτοκρατορίας επέφεραν σταδιακή κάμψη στη μοναστική ζωή των Μετεώρων η οποία εκδηλώθηκε κυρίως κατά τον 15ο αι.

Η ανάκαμψη επήλθε ξανά κατά το τέλος του 15ου αι, με την ίδρυση της μονής της Αγίας Τριάδας και την τοιχογράφηση του παλαιού καθολικού του Μεγάλου Μετεώρου. Κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα, ιδρύονται νέα μοναστήρια, ανεγείρονται νέα καθολικά και άλλα μοναστηριακά κτίσματα, που κοσμούνται με εξαιρετικής τέχνης αγιογραφίες.

Ιερά Μονή Βαρλαάμ

Καθ’ όλη την περίοδο της τουρκοκρατίας όμως, τα μοναστήρια των Μετεώρων, λειτούργησαν ως τόποι παρηγοριάς κι ελπίδας για τον σκλαβωμένο ελληνισμό.

Το κελάρι του Μεγάλου Μετεώρου

Απετέλεσαν δε ιδανικό καταφύγιο για τον μοναχισμό και κατάφεραν να διασώσουν σημαντικότατα πολιτισμικά μνημεία και έργα μεταβυζαντινής τέχνης, παρότι στις αρχές του 19ου αιώνα, τα στρατεύματα του Αλή Πασά, λεηλάτησαν και προκάλεσαν καταστροφές σε αρκετά από τα μοναστήρια (Μονή Υπαπαντής, Μονή Αγίου Δημητρίου κ.ά.).

Η επικοινωνία και ο ανεφοδιασμός των μονών ήταν εφικτός, μονάχα με ανεμόσκαλες, σχοινιά, τροχαλίες και καλάθια, μέχρι και τη δεκαετία του 1920, που λαξεύτηκαν κλίμακες και σήραγγες στους βράχους καθιστώντας τις μονές ευκολότερα προσβάσιμες.

Χαρακτηριστική είναι η διήγηση του λογοτέχνη Χρήστου Χριστοβασίλη, που επισκέφτηκε τα Μετέωρα το 1897 και ανέβηκε σε ένα από τα μοναστήρια μέσα σε δίχτυ:

Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας

Κάθισα μέσα στο δίχτυ ωχρός, άφωνος, σαν ν' ανέβαινα τα σκαλοπάτια λαιμητόμου. Όλο το αίμα μου εκείνη τη στιγμή είχε μαζευτεί στην καρδιά μου. Ήθελα να φωνάξω, να πεταχτώ έξω από το δίχτυ. Αλλά τα πόδια μου δεν είχαν δύναμη να κινηθούν…

Τα έξι επισκέψιμα ορθόδοξα μοναστήρια των Μετεώρων, που είναι σήμερα αναστηλωμένα και με συντηρημένο στο μεγαλύτερο μέρος τους τον τοιχογραφικό τους διάκοσμο, είναι τα εξής:

• Η Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά, που έχει διακοσμηθεί από τον περίφημο ζωγράφο της Κρητικής Σχολής, Θεοφάνη Στρελίτζα, το 1527.

• Η Ιερά Μονή Ρουσάνου, που ιδρύθηκε τον 16ο αι. και στην οποία κατέφυγαν πολλοί κάτοικοι της περιοχής, κατά τη διάρκεια του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897.

• Η Ιερά Μονή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, γνωστή και ως Μεγάλο Μετέωρο, χτισμένη στον ψηλότερο βράχο των Μετεώρων.

• Η Ιερά Μονή Βαρλαάμ (Αγίων Πάντων), που αρχικά φιλοτεχνήθηκε από τον περίφημο αγιογράφο Φράγγο Κατελάνο. Η Μονή διακρίθηκε τόσο στην πνευματική συνεισφορά και διάσωση ιστορικών κειμένων, όσο και στη συμμετοχή στους εθνικούς αγώνες.

• Η Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος, το πιο δυσπρόσιτο μοναστήρι, με ύπαρξη ήδη από το 1362, στο οποίο ανήκουν 124 σπάνιας αξίας χειρόγραφα.

• Η Ιερά Μονή Αγίου Στεφάνου, με αξιόλογη κοινωνική δράση, και η μόνη πολύ εύκολα προσβάσιμη στους επισκέπτες.

Τα Μετέωρα έχουν συμπεριληφθεί στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, ως ένα ιδιαίτερης σημασίας πολιτιστικό και φυσικό αγαθό, αλλά και πολλών άλλων εγχώριων και διεθνών οργανισμών, λόγω της γεωλογικής, αρχιτεκτονικής, καλλιτεχνικής, ιστορικής, και θρησκευτικής αξίας τους.

Κείμενο: Πηνελόπη Ν. Δάλλη

Πηγές:

• Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Τρικάλων Ιστορικά & γεωφυσικά στοιχεία-Αξιοθέατα Ν.Τρικάλων, Εκτυπ. Αφοι Τσαρουχά

• Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Τρικάλων, Εκκλησιαστικά μνημεια ν.Τρικαλων, Εκτυπ. Αφοι Τσαρουχά

• Ιστοσελίδα Βικιπαιδεία (https://el.wikipedia.org)

• Ιστοσελίδα MeteoraThrones (https://meteora.com)

• Ιστοσελίδα Βυζαντίνων Ιστορικά (http://vizantinaistorika.blogspot.com)

• Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού (http://odysseus.culture.gr)