Δόμνα Σαμίου, η θεματοφύλακας της παράδοσης!

Η Δόμνα Σαμίου γεννήθηκε στις 12 Οκτωβρίου του 1928 στην Καισαριανή στην Αθήνα, από γονείς πρόσφυγες Μικρασιάτες, πρόσφυγες από το Μπαϊντίρι, χωριό της περιοχής της Σμύρνης.

H μητέρα της ξεριζώθηκε το 1922 από το Μπαϊντίρι (χωριό κοντά στη Σμύρνη), και ο πατέρας της, ως αιχμάλωτος, έφτασε στην Ελλάδα αργότερα, με την Ανταλλαγή.

Στην αρχή η μητέρα μου, όπως όλοι οι πρόσφυγες έμενε σε αποθήκες, σε σχολεία, μετά τους δώσανε αντίσκηνα στην Καισαριανή…
Ερχόμενος ο πατέρας μου από τη Μικρά Ασία, τους βγάλανε στον Πειραιά με το καράβι και άρχισε ο καημένος να ρωτάει πού υπάρχουνε Μπαϊντιριανές…
βάλανε γκαζοτενεκέδες και τάβλες να κάνουνε οι άνθρωποι κρεβάτι μες στο αντίσκηνο να κοιμηθούνε…

Τα βράδια δεν είχαμε τίποτα στο σπίτι να φάμε και παίρναμε μια ρέγγα από τον μπακάλη, και τρώγαμε τέσσερα άτομα, πίναμε και μπόλικο νερό, φούσκωνε η κοιλιά μας και κοιμόμασταν.

Η μικρή Δόμνα, μεγάλωσε στις δύσκολες συνθήκες της προσφυγιάς, όπου μεταξύ άλλων είχε και τα πρώτα της μουσικά ακούσματα που την έκαναν να αγαπήσει τη μικρασιατική, αλλά και γενικότερα την ελληνική παραδοσιακή μουσική.

Αυτοί οι άνθρωποι που ήρθαν από κει, παρόλο τον καημό που είχανε, παρόλο τον πόνο που χάσανε την πατρίδα τους, και τα σπίτια τους, και τα έχει τους, βρήκανε δουλειά σιγά σιγά εδώ και το κέφι δεν τους έλειπε.
Πήγαιναν στις ταβέρνες που δημιουργήθηκαν εκεί γύρω, πίναν το κρασάκι τους, το ουζάκι τους, τραγουδούσανε. 

Στην ηλικία των δεκατριών, η Δόμνα Σαμίου, αρχίζει να φοιτά σε νυχτερινό Γυμνάσιο, και παράλληλα να διδάσκεται τη βυζαντινή και τη δημοτική μουσική, μαθητεύοντας στο «Σύλλογο προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής», κοντά στον Σίμωνα Καρά, αποτελώντας και μέλος της χορωδίας του.

Από την εκδήλωση για την «αναγνώρισιν υπό του Κράτους» της Σχολής του Συλλόγου προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής, Αθήνα 1958.

Κοντά στον Καρά δεν έμαθα μόνον βυζαντινή μουσική και νότες. Ο Καράς με μύησε στο τι είναι το δημοτικό τραγούδι, τα είδη του δημοτικού τραγουδιού.

Έρευνα έκανε ο δάσκαλός μου, χωρίς μαγνητόφωνο {…} επέστρεφε απ’ το κάθε ταξίδι, έφερνε τα τραγούδια γραμμένα με το χέρι με βυζαντινή παρασημαντική…

Το 1941 πεθαίνει ο πατέρας της από την πείνα, και 3 χρόνια αργότερα, “φεύγει” στα 20 μόλις χρόνια της, κι η αδελφή της από φυματιώση.

Λίγο αργότερε το 1944, στα Δεκεμβριανά καίγεται ολόκληρη η προσφυγογειτονιά στην Καισαριανή, μαζί και η παράγκα της οικογένειας Σαμίου.

Το 1954 προσλαμβάνεται στο Τμήμα Εθνικής Μουσικής του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας (Ε.Ι.Ρ).

Εκεί γνωρίζεται με τους σημαντικότερους λαϊκούς μουσικούς της εποχής, που λόγω της μαζικής εσωτερικής μετανάστευσης συρρέουν στην Αθήνα απ’ όλη την Ελλάδα.

*“Στη Σουηδία το ’78, γίνεται ένας ελληνικός μήνας και με καλούν να λάβω μέρος.* Στη Γερμανία, στη Γαλλία, στην Ελβετία, με καλούν να δώσω προγράμματα ελληνικής δημοτικής μουσικής. Οι ξένοι εκτιμούν την ελληνική δημοτική μουσική. Θυμάμαι μια κριτική που χαρακτηριστικά έλεγε «Ελληνική μουσική δίχως μπουζούκι» Πού να ξέρουν οι άνθρωποι! Τους έκανε εντύπωση όταν πήγα με το συγκρότημά μου, με φλογέρες, κλαρίνα, βιολιά, λαούτα, τουμπελέκια, σαντούρι. Κάθε φορά που έχω δώσει συναυλία στο εξωτερικό οι άνθρωποι κάθονται με ευλάβεια και παρακολουθούν. Το ’83 πήγα στην Αμερική και στον Καναδά και το ’84 στην Αυστραλία, νομίζω πια πως πιο μακριά δεν μπορώ να πάω”.

Το Τμήμα στο οποίο δούλευε η Δόμνα, ηχογραφεί τη μουσική τους για τις εκπομπές του, δίνοντάς της την ευκαιρία να εξοικειωθεί με τα τοπικά μουσικά ιδιώματα ολόκληρου του Ελληνισμού.

Παράλληλα, αναλαμβάνει τη μουσική επιμέλεια δίσκων, θεατρικών εκπομπών και κινηματογραφικών ταινιών.

Το 1960 η Δόμνα Σαμίου, αντικαθιστά τον Σίμωνα Καρά σε βραδιά ελληνικής δημοτικής μουσικής στην Ελληνο-Αμερικανική Ένωση, και η εφημερίδα Καθημερινή πλέκει το εγκώμιο της πρωτοεμφανιζόμενης σε κοινό Δόμνας:

Ακούγοντας το πρόγραμμα που μας παρουσίασε η Δόμνα Σαμίου και οι συνεργάται της, γοητεύεται κανείς με τον πλούτο των μορφών (χορευτικά, κλέφτικα, μοιρολόγια), και με την ανεξάντλητη ποικιλία των τεχνοτροπιών (από την διατονικότητα των νησιώτικων ως τα ανατολίζοντα χρωματικά, και τα ηπειρώτικα με την αρχέγονη πολυφωνική ετεροφωνία τους)…

Ο τρόπος εκτελέσεως του προγράμματος μας επεφύλαξε χαρά και ικανοποίηση που σπανίως μας χαρίζει η επαγγελματική παρουσίαση της λαϊκής μουσικής μεταφυτευμένης από την ύπαιθρο στα μεγάλα αστικά κέντρα.

Καταγραφή και διάσωση της “Γιωργίτσας” από τη Δόμνα Σαμίου με τη βοήθεια της Κλεονίκης Τζοανάκη, το 1976. Απόσπασμα από την εκπομπή "Μουσική Βραδιά", ΕΡΤ, 1977.

Η πνευματώδης προβολή του ρυθμικού στοιχείου, ο μελισματικός καλλωπισμός της μελωδίας, η σαφής απαγγελία, η γνησιότης του ύφους, όλα επρόδιδαν γνώσιν και ευτυχή λύσιν των προβλημάτων της ελληνικής μουσικής.

Ο Σίμων Καρράς, ο βαθύς γνώστης της βυζαντινής και λαϊκής μας μούσας πρέπει να είναι υπερήφανος για το έργο του.
Χάρις στην καθοδήγηση του η εκλεκτή αυτή ομάς -όλοι μέλη και συνεργαζόμενοι καλλιτέχνες του Συλλόγου προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής- απέκτησε την παιδεία, το πνεύμα και την πείρα που εγγυώνται γνησιότητα ύφους και ακρίβεια εκτελέσεως.

Το 1963 ξεκινά τις επιτόπιες επισκέψεις σε περιοχές όλης της χώρας, ερευνώντας, καταγράφοντας και συγκεντρώνοντας πολύτιμο μουσικό υλικό, με το οποίο εμπλουτίζει το προσωπικό της αρχείο.

Η προσπάθεια για τη διάσωση του γνήσιου παραδοσιακού τραγουδιού

Το 1971 αποδέχεται την πρόταση συνεργασίας του Διονύση Σαββόπουλου, για εμφάνιση στη φοιτητική μπουάτ Ροντέο, φέρνοντας σε επαφή τη νεολαία της εποχής με την παραδοσιακή μουσική, αλλάζοντας έκτοτε τη σχέση τους μ’ αυτήν:

Αρχικά είχα διστάσει πολύ, τελικά όμως, αποφάσισα να πάω. Είχα όμως τρομερή αγωνία πώς θα με δεχτεί το φοιτηταριό που σύχναζε εκεί.

Οι νέοι λοιπόν, οι φοιτητές άκουσαν το δημοτικό τραγούδι, άρχισαν να καταλαβαίνουν ότι κάτι γίνεται.

Μέχρι τότε δεν είχαν ιδέα τι θα πει δημοτικό τραγούδι και από τότε, όταν έκαναν στο Πανεπιστήμιο διάφορες εκδηλώσεις, με καλούσαν να τραγουδήσω και δειλά-δειλά τα παιδιά σηκωνόντουσαν να χορέψουν, άλλος από την Πελοπόννησο, άλλος από τη Θεσσαλία, άλλος από τη Μακεδονία, άλλος από την Κρήτη.

Πέρασε λοιπόν η ντροπή που είχαν για το δημοτικό τραγούδι.

Συμμετοχή της Δόμνας Σαμίου το 1982, στο σήριαλ του Φώτη Μεσθεναίου «Το μινόρε της αυγής», όπου τραγουδά την ερυθραιώτικη “Δημητρούλα”

Εκεί, την πρωτοσυνάντησε και η ιδρύτρια του Αγγλικού Φεστιβάλ Μπαχ (English Bach Festival), Λίνα Λαλάντη, και την προσκάλεσε σε συναυλίες στο Λονδίνο.

Η ένθερμη υποστήριξη της νεολαίας της εποχής, και η μεγάλη αποδοχή της κυρίως απ’ τους φοιτητές, αλλά και ο Διονύσης Σαββόπουλος, ενθάρρυναν τη Δόμνα Σαμίου, να συνεχίσει με 20 μουσικοχορευτικές συναυλίες στη μπουάτ «Κύτταρο», με συμμετοχή του Ομίλου Ελληνικών Λαϊκών Χορών, και σημαντικών παραδοσιακών μουσικών και ερμηνευτών της εποχής.

Τον χειμώνα του 1974, συνεργάζεται με τον Νίκο Ξυλούρη, και εμφανίζονται μαζί στις «Ρίζες», στην Πλάκα, και παράλληλα βγάζει με την Columbia τους δίσκους Έχε γεια Παναγιά, τα Κάλαντα και το Σουραύλι.

Το1976, έρχεται ο δίσκος Στης πικροδάφνης τον ανθό, και το 1979, της ανατίθεται από τον Αλέξη Σολωμό, η μουσική επιμέλεια των Ορνίθων του Αριστοφάνη, παράσταση που ανεβαίνει πρώτα στην Επίδαυρο, κι έπειτα στο Ηρώδου του Αττικού.

Η Δόμνα Σαμίου, αφηγείται τη ζωή και την πορεία της. Μέρος 1ο

Η Δόμνα Σαμίου είναι πια γνωστή στο πανελλήνιο, ενώ οι αμέτρητες είναι οι συναυλίες της στο εξωτερικό. Το έργο της πλέον έχει βρει τεράστια απήχηση, ξεπερνώντας τα ελληνικά σύνορα και την ελληνική γλώσσα.

Το 1993 αναλαμβάνει την επιμέλεια της μουσικής της παράστασης του Εθνικού Θεάτρου, Ο Αγαπητικός της Βοσκοπούλας, και τα έτη 1995 και 1996, παραδίδει συναυλίες στο Μέγαρο Μουσικής, με Ακριτικά Τραγούδια και παραδοσιακά κάλαντα.

Από το 1995 δε, και για τέσσερις συνεχείς χρονιές, τραγουδά στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, ενώ τον Οκτώβριο του 1998, το Μέγαρο Μουσικής της κάνει μεγάλο αφιέρωμα με αφορμή την επέτειο των 70 χρόνων της.

Το 1981, η ίδια ιδρύει τον Καλλιτεχνικό Σύλλογο Δημοτικής Μουσικής "Δόμνα Σαμίου", αντιστρατευόμενη μέχρι τέλους την εμπορική εκμετάλλευση και εκλαΐκευση της ελληνικής παράδοσης, και συνεχίζοντας την ποιοτική και αξιόλογη δισκογραφική της παραγωγή.

Μέρος 2ο

Από το 1994 έως το 2001, παραδίδει μαθήματα δημοτικού τραγουδιού στο Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων, και το 2006 παραλαμβάνει το βραβείο Αρίων, για τη συνολική προσφορά της στη διάσωση του δημοτικού τραγουδιού.

Η εμπεριστατωμένη γνώση της Δόμνας Σαμίου για τη δημοτική παράδοση, η πρωτοπορία στη θεματολογία της, και η ακριβής απόδοση των λεκτικών ιδιομορφιών και ύφους των τραγουδιών, αναλόγως περιοχής, την κατέστησαν μοναδική στον τομέα της.

Έως τον θάνατό της, στις 10 Μαρτίου του 2012, η Δόμνα Σαμίου, συνέχιζε την έρευνα και την καταγραφή της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής, αφήνοντας σε όλους εμάς ανυπολόγιστης αξίας μουσική και ηθογραφική κληρονομιά.

Κείμενο: Πηνελόπη Ν. Δάλλη

Πηγές:

Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής, Δόμνα Σαμίου (https://www.domnasamiou.gr)
Ηλεκτρονική εφημερίδα LIFO (https://www.lifo.gr)
Εγκυκλοπαίδεια Βικιπαίδεια (https://el.wikipedia.org)